Ο Ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Με την ευκαιρία της νέας χρόνιας, η συγγραφική ομάδα (ΑΟΦΠΚ κ’ φοιτητές του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Ι.Τ.Ε.) ευχόμαστε Καλή Χρονιά με υγεία, ευτυχία και επιτυχίες!

Ο ουρανός του Ιανουαρίου προσφέρει την ευκαιρία να παρατηρήσουμε τους εμφανείς αστερισμούς του χειμώνα όπως του Ωρίωνα για τον οποίο έχουμε γράψει στο άρθρο του Ιανουαρίου 2020, του Ταύρου (Φεβρουάριος 2020) καθώς και ορισμένων από τους αειφανείς αστερισμούς στο Βορά όπως τη Μεγάλη και Μικρή Άρκτο, την Κασσιόπη-Κηφέα-Ανδρομέδα (Οκτώβριος 2020) αλλά και του Περσέα (Δεκέμβριος 2020). Στο αφιέρωμα αυτού του μήνα γράφουμε για τον Αστερισμό των Διδύμων, έναν από τους πιο εμφανείς αστερισμούς στον ουρανό αυτή την εποχή που συνορεύει με τον Ωρίωνα και τον Ταύρο.

Μεταξύ άλλων, αξιοσημείωτα αστρονομικά γεγονότα που περιμένουμε αυτό του μήνα είναι η βροχή μετεωριτών Τεταρτίδες στις 3 Ιανουαρίου και η σύνοδος Άρη, Σελήνης και Ουρανού τα μετά τα μεσάνυκτα στις 21-22 Ιανουαρίου. Ας δούμε λοιπόν τι έχει να μας προσφέρει ο ουρανός του Ιανουαρίου…

Φάσεις της Σελήνης

Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη	Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος
06/01	13/01	20/01	28/01

Βροχή μετεωριτών Τεταρτίδες – 3 Ιανουαρίου

Στις αρχές του μήνα είναι ορατή η βροχή μετεωριτών “Τεταρτίδες”. Κατά την κορύφωση στις είναι εξίσου ισχυρή με τις Περσίδες τον Αύγουστο και τις Διδυμίδες τον Δεκέμβριο με 100 μετέωρα την ώρα. Η κορύφωση διαρκεί μόλις για μερικές ώρες και αυτός είναι ίσως ο λόγος που αυτή η βροχή δεν είναι τόσο δημοφιλής. Το ακτινοβόλο σημείο βρίσκεται στα όρια του αστερισμού του Βοώτη, 20° ανατολικά από το “χερούλι” της μεγάλης Άρκτου και το φαινόμενο κορυφώνεται στις πρωινές ώρες της 03/01.

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (κακή ορατότητα): Ο πλανήτης θα αρχίσει να εμφανίζεται “ντροπαλά” πάνω από το δυτικό ουρανό, ωστόσο μέχρι να σκοτεινιάσει ο ουρανός αυτός θα έχει δύσει. Βρίσκεται στον Αιγόκερω.
2. Αφροδίτη (Κακή ορατότητα): Εμφανίζεται ως Αυγερινός, λίγο πριν την ανατολή. Θα χρειαστεί καθαρός ορίζοντας για να την εντοπίσετε, αφού δε θα φτάσει ψηλά στον ουρανό. Αναζητήστε την ανατολικά στον αστερισμό του Τοξότη.
3. Άρης (Πολύ καλή ορατότητα): Ο Άρης θα συνεχίσει να βρίσκεται αρκετά ψηλά στον ουρανό και αυτόν το μήνα. Τον εντοπίζουμε κοντά στον αστερισμό του Κριού.
4. Δίας – Κρόνος (Πολύ κακή ορατότητα): Οι δύο γίγαντες θα είναι πρακτικά αόρατοι, καθώς φαίνονται να πλησιάζουν τον Ήλιο, το φως του θα τους κατακλύσει. Βρίσκονται στον αστερισμό του Αιγόκερω.
5. Ουρανός (Πολύ καλή ορατότητα): Κοντά στον Άρη, έτσι και ο Ουρανός θα έχει καλές δυνατότητες παρατήρησης. Μην ξεχνάτε, θα χρειαστείτε τηλεσκόπιο για να τον παρατηρήσετε.
6. Ποσειδώνας (Καλή ορατότητα): Ορατός τις πρώτες ώρες της νύκτας, στον αστερισμό του Υδροχόου. Θα χρειαστείτε ένα τηλεσκόπιο για να τον διακρίνετε.

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

• 10/01: Σύνοδος Ποσειδώνα-Δήμητρας, μετά τη δύση του Ηλίου, ορατή στον αστερισμό του Υδροχόου.
• 14/01: Σύνοδος Σελήνης-Ερμή, δύσκολα ορατή, το ζεύγος θα είναι ορατό όταν σκοτεινιάσει χαμηλά στον ουρανό και θα δύσει περίπου μια ώρα μετά. Τους βρίσκουμε στον Αιγόκερω.
• 21/01 – 22/01: Σύνοδος Σελήνης-Άρη-Ουρανού, θα είναι ορατή και σε καλή θέση τις πρώτες ώρες της νύχτας, ανάμεσα στο Κήτος και τον Κριό. O Άρης απέχει λιγότερο από 2° από τον Ουρανό και το ζεύγος απέχει περίπου 6° από τη Σελήνη.

Αφιέρωμα στους Δίδυμους

Οι Δίδυμοι είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση και συνορεύει με αρκετούς γνωστούς αστερισμούς, όπως ο αστερισμός του Ταύρου (δείτε αφιέρωμα 02/2020) και αποτελεί έναν από τους αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου.

Στην αρχαία Ελλάδα οι δίδυμοι ήταν οι Διόσκουροι, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, τα δίδυμα παιδιά του Δία και της Λήδας, αδέλφια της ωραίας Ελένης. Οι Διόσκουροι τιμόντουσαν για την εντιμότητα, τη γενναιοψυχία, την τόλμη, την ευγένεια και την αρετή. Ο μύθος λέει ότι η Λήδα, από την ένωσή της με τον Δία, γέννησε δυο αβγά. Από το πρώτο γεννήθηκαν τα κορίτσια ενώ από το δεύτερο δύο δίδυμα αγόρια, οι Διόσκουροι, ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης, στον Ταΰγετο, το μεγάλο βουνό της Σπάρτης και του Ταίναρου. Θεωρούνταν ήρωες πολύ τολμηροί. Είχαν πάρει μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία στην οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο και θεωρήθηκαν προστάτες των ναυτικών και των καραβιών, καθώς και στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου. Σε μερικούς από τους άθλους τους συμμετείχαν και τα ξαδέρφια τους Ίδας και Λυγκέας, και μία εκδοχή της ιστορίας λέει ότι τα τέσσερα ξαδέλφια είχαν κάνει μια ζωοκλοπή, αλλά ο Ίδας και ο Λυγκέας κατάφεραν να ξεγελάσουν τους Διόσκουρους και να πάρουν όλη τη λεία. Σε μία άλλη εκδοχή, οι Διόσκουροι ήθελαν να κλέψουν τις κόρες του θείου τους, Φοίβη και Ιλάειρα, τις οποίες όμως ο Λεύκιππος προόριζε για τον Ίδα και το Λυγκέα. Και στις δύο εκδοχές του μύθου έγινε μία σύγκρουση μεταξύ των ξαδερφιών όπου ο Ίδας σκότωσε τον Κάστορα και ο Πολυδεύκης τον Λυγκέα.

Σε άλλες ιστορίες που τους αφορούν, όταν ο Θησέας απήγαγε την Ελένη για να την παντρευτεί, οι Διόσκουροι εισέβαλαν στην Αττική. Εκεί, αφού ελευθέρωσαν την αδελφή τους, απήγαγαν τη μητέρα του βασιλιά της Αθήνας, την Αίθρα και βοήθησαν να ανέβει στον θρόνο της Αθήνας ο Μενεσθέας, αρχηγός των Αθηναίων στον Τρωικό πόλεμο, εκμεταλλευόμενοι και την απουσία του Θησέα ο οποίος ήταν φυλακισμένος στον Άδη.

Τα δύο αδέρφια ακόμα συμβολίζουν την αδερφική αγάπη. Μετά το θάνατο του Κάστωρ, ο Δίας έδωσε στον Πολυδεύκη την αθανασία. Ο Πολυδεύκης τη δέχθηκε υπό έναν όρο, να τη μοιραστεί με τον αδερφό του. Ο Δίας δέχτηκε και όρισε τη μία ημέρα ο ένας να είναι στον Κάτω Κόσμο και ο άλλος στον Όλυμπο και την άλλη αντίστροφα.

Για τους Ρωμαίους, οι Διόσκουροι ήταν προστάτες τους στρατού κατά τη διάρκεια της μάχης ενώ κατασκεύασαν και ναό προς τιμή τους, το Τempio dei Dioscuri στην περιοχή της Ρωμαϊκής Αγοράς, στη Ρώμη.

Οι δίδυμοι υπάρχουν και σε άλλες θρησκείες και πολιτισμούς, όπως για παράδειγμα στην Ινδία που αντιπροσώπευαν το “αγόρι” και το “κορίτσι” ενώ αναφέρεται ότι ένας βουδιστικός ζωδιακός κύκλος είχε στη θέση των Διδύμων μία γυναίκα που κρατούσε μια χρυσή χορδή. Μπορούμε επίσης να τους βρούμε να αναφέρονται στους Πέρσες και στους Εβραίους.

Φωτεινότερα Αστέρια

Ο αστερισμός έχει 53 αστέρια, τα σημαντικότερα από αυτά είναι, οι δύο φωτεινότεροι αστέρες, α και β Διδύμων που έδωσαν στον αστερισμό το όνομά του, τα οποία επίσης ονομάζονται και Κάστορας και Πολυδεύκης. Το γ και δ διδύμων που ονομάζονται Αλένα και Ουαζάν αντίστοιχα, και άλλα.

Ο φωτεινότερος αστέρας είναι ο Πολυδεύκης, ένα τριπλό σύστημα αστέρων με μέγεθος 1.14 και απόσταση 34 έτη φωτός. Ο Κάστορας είναι ένα εξαπλό σύστημα με μέγεθος 1.6.

Αν και ο Πολυδέυκης είναι το φωτεινότερο αστέρι, ο Κάστωρας είναι το “α” Διδύμου καθώς ο Johann Bayer δεν αντιλίφτηκε ότι ο Πολυδέυκης ήταν φωτεινότερος στον κατάλογο του το 1603.

Αντικείμενα βαθέος ουρανού

Σε αυτόν τον αστερισμό βρίσκεται το Νεφέλωμα του Εσκιμώου! Ονομάζεται και NG2392 και είναι ένα πλανητικό νεφέλωμα. Στην αρχή ήταν ένα αστέρι με μάζα μέχρι 8 φορές του ήλιου, το οποίο αφού πέρασε τη φάση του κόκκινου γίγαντα, πέταξε τα εξωτερικά του στρώματα και πλέον τα ιονίζει το κεντρικό άστρο που έχει μείνει. Αυτά τα ιονισμένα στρώματα δημιουργούν αυτού που βλέπουμε σαν το σκούφο ενός Εσκιμώου με ‘πρόσωπο’ το αστέρι στο κέντρο.

Ακόμα ένα πλανητικό νεφέλωμα, είναι το νεφέλωμα της Μέδουσας το οποίο όμως είναι πολύ πιο αμυδρό.

Ακόμα μπορούμε να δούμε ένα μεγάλο σε διάμετρο ανοιχτό σμήνος, το Μ35, που περιέχει πάνω από 200 αστέρια.

Στο 12ο αστέρι του αστερισμού, υπάρχει ένα νεφέλωμα ανάκλασης που ανακλά το φως του, το IC444 ενώ το IC443 είναι ένα νεφέλωμα εκπομπής.