Ο Ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Αυτόν τον μήνα έχουμε 2 πανσελήνους, στις 1 κ’ 31 Οκτωβρίου. Το φαινόμενο είναι γνωστό ως “blue moon” λόγω της σπανιότητάς του. Επίσης, στις 22/10 είναι ορατοί σε τριγωνικό σχηματισμό η Σελήνη με τους πλανήτες Δία και Κρόνο. Την ίδια μέρα είναι ορατές και οι Ωριωνίδες, μια βροχή μετεωριτών προερχόμενη από τον κομήτη του Χάλεϊ.

Φάσεις της Σελήνης

Πανσέληνος	Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη	Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος
1/10	10/10	16/10	23/10	31/10

Στις 31 Οκτωβρίου μπορούμε να παρατηρήσουμε και ένα ακόμα φαινόμενο που αφορά τη Σελήνη, δηλαδή να έχουμε μία δεύτερη πανσέληνο μέσα στον ίδιο μήνα ή να έχουμε τέσσερις πανσελήνους μέσα σε μία εποχή. Μεταξύ δύο διαδοχικών πανσελήνων παρεμβάλλονται περίπου 29.53 μέρες, δηλαδή μέσα σε έναν χρόνο συμβαίνουν περίπου 12,37 πανσέληνοι. Αυτό σημαίνει πως κάθε χρόνο βλέπουμε περίπου 12, ενώ κάθε 2 ή 3 χρόνια έχουμε 13. Αυτή η έξτρα πανσέληνος θα πέσει σε μία από τις 4 εποχές, και έτσι αυτή θα έχει 4 αντί για 3 γεμάτα φεγγάρια. O όρος “μπλε φεγγάρι” υποδεικνύει τη σπανιότητα του φαινομένου, και ίσως προέρχεται από την αγγλική έκφραση “once in a blue moon”, ενώ το να φαίνεται το φεγγάρι μπλε, όχι αναγκαστικά η πανσέληνος όμως, είναι ένα φαινόμενο που οφείλεται σε διαταραχές της ατμόσφαιρας αν έχει πολύ σκόνη ή καπνούς. Αυτό παρατηρήθηκε σε δασικές πυρκαγιές στη Σουηδία και τον Καναδά το 1950, αλλά και μετά την έκρηξη του Ηφαιστείου Κρακατόα το 1883, που αναφέρεται ότι το φεγγάρι στην περιοχή φαινόταν μπλε για δύο χρόνια.

Αστρονομικά γεγονότα

Το μήνα Οκτώβριο θα έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε τρεις βροχές μετεωριτών.

1. Στις 8/10 κορυφώνεται η βροχή μετεωριτών “Δρακοντίδες”. Οι Δρακοντίδες προέρχονται από σωματίδια που άφησε η ουρά το κομήτη 21P Giacobini-Zinner, που ανακαλύφτηκε το 1900. Οι Δρακοντίδες είναι ασθενής βροχή που παράγει περίπου 10 μετέωρα την ώρα. Κατά το παρελθόν έχει υπάρξει σε έξαρση, καθώς η τροχιά της Γης περνάει από ένα πυκνότερο στρώμα της ουράς του κομήτη 21P Giacobini-Zinner. Χαρακτηριστικές είναι οι χρονιές 1933 και 1946, όταν ήταν ορατά χιλιάδες μετέωρα ανά ώρα. Αυτή τη χρονιά, η Σελήνη βρίσκεται κοντά στο αστερισμό και δυσχεραίνει την παρατήρηση.
2. Μια ακόμα βροχή αυτού του μήνα είναι οι Ωριωνίδες, που κορυφώνονται στις 21/10. Οι Ωριωνίδες προέρχονται από την ουρά του κομήτη Χάλεϊ και συνήθως παράγει 20 μετέωρα την ώρα. Ο Ωρίωνας είναι χειμερινός αστερισμός που ανατέλλει αργά το βράδυ, και η βροχή είναι καλύτερα ορατή μετά τα μεσάνυκτα. Για την καλύτερη παρατήρηση, βγείτε σε ένα σημείο με σκοτεινό ουρανό μακριά από φώτα.
3. Μια λιγότερο σημαντική βροχή είναι και οι Ταυρίδες, που είναι ενεργές από τις αρχές Σεπτεμβρίου μέχρι και τον Νοέμβριο και κορυφώνονται τον Οκτώβριο. Προέρχονται από τον Κομήτη Encke και παράγουν μόλις 5 μετέωρα την ώρα κατά την κορύφωση.

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (Πολύ κακή ορατότητα): Σε πολύ κακή θέση για όλο το μήνα. Η παρατήρηση του είναι αδύνατη καθώς χάνεται με το λυκόφως κατά τη δύση του ηλίου, ενώ περνάει μπροστά από τον ήλιο στα τέλη του μήνα. Βρίσκεται σε μέγιστη ανατολική αποχή στις 1/10, αλλά η κλίση είναι τέτοια που δύει μαζί με τον ήλιο.
2. Αφροδίτη (Καλή ορατότητα): Ανατέλλει στις 4-4.30 ως Αυγερινός. Βρίσκεται στον Λέοντα και από τις 23/10 περνάει στην Παρθένο, όπου θα μείνει για τον υπόλοιπο μήνα.
3. Άρης (Πολύ καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων και είναι ορατός για όλη τη νύχτα. Αυτός ο μήνας είναι ιδανικός για την παρατήρηση του πλανήτη Άρη καθώς έχει την καλύτερη ορατότητα για όλο το χρόνο και βρίσκεται σε αντίθεση στις 13/10.
4. Δίας – Κρόνος (Καλή ορατότητα): Ορατοί στο νότο στον αστερισμό του Τοξότη. Είναι ορατοί μέχρι τα μεσάνυκτα για σχεδόν όλο το μήνα, αλλά από τις 23/10 η ορατότητα τους είναι δυσκολότερη, καθώς βρίσκονται χαμηλότερα και δύουν 22.30 (31/10) – 24.00 (23/10).
5. Ουρανός (Καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον Κριό και είναι ορατός με τηλεσκόπιο σχεδόν όλη τη νύχτα. Ο Οκτώβριος είναι ιδανικός μήνας για την παρατήρησή του. Βρίσκεται σε αντίθεση στις 31/10.
6. Ποσειδώνας (Καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον Υδροχόο και είναι επίσης σε καλή ορατότητα αυτόν τον μήνα.

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

1. Σελήνης – Άρη (2-3/10): Η Σελήνη θα βρίσκεται κοντά στον Άρη στις 2/10, ενώ το ξημέρωμα (3/10) θα βρίσκονται σε κοντινή σύνοδο με γωνιακή απόσταση μεταξύ τους 43′.
2. Αφροδίτη – Βασιλίσκος (3/10): Εξαιρετικά κοντινή σύνοδος της Αφροδίτης με τον α Λέοντα και γωνιακή απόσταση μόλις 10′. Η Αφροδίτη και ο Βασιλίσκος ανατέλλουν από το Ηράκλειο στις 4.04 το ξημέρωμα.
3. Σελήνη – Αφροδίτη (14/10): Ορατή το ξημέρωμα με γωνιακή απόσταση 4°20′.
4. Σελήνη, Δίας και Κρόνος σε τριγωνικό σχηματισμό (22/10): Η απόσταση της Σελήνης από τον Δία θα είναι 2°-3° ενώ από τον Κρόνο 7°. Η σύνοδος θα είναι ορατή νότια και ΝΔ.
5. Σελήνη – Άρης (29/10): Σύνοδος Άρη και Σελήνης με γωνιακή απόσταση 3°.

Αφιέρωμα στους αστερισμούς Κασσιόπη, Κηφέας και Ανδρομέδα

Σε αυτό το άρθρο, θα μιλήσουμε για τρεις αστερισμούς, που έχουν κοινή μυθολογία και βρίσκονται σε μια κοντινή απόσταση στον νυχτερινό ουρανό. Αυτοί είναι: η Κασσιόπη, ο Κηφέας και η Ανδρομέδα, που σύμφωνα με τη μυθολογία, εκτός από την κοντινή τους θέση στον ουρανό, τους έδεναν και οικογενειακές σχέσεις. Για αρχή, αυτοί οι τρεις αστερισμοί, σημειώθηκαν για πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι τρεις από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η Κασσιόπη, είναι ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη από τα 5 φωτεινότερα άστρα της (τα β, α, γ, δ και ε κατά σειρά), που μοιάζουν με ανοικτό M ή W. Λίγο πιο δίπλα, στην ανοιχτή πλευρά του γράμματος αυτού, ακολουθεί ο Κηφέας, που έχει ένα σχήμα που μοιάζει με “σπιτάκι”, ενώ η Ανδρομέδα βρίσκεται νότια αυτών, και τρία από τα αστέρια της είναι ιδιαίτερα φωτεινά.

Τι συνδέει αυτούς τους αστερισμούς μεταξύ τους; Σύμφωνα με τον μύθο, η Κασσιόπη ήταν η βασίλισσα της Αιθιοπίας, σύζυγος του Κηφέα και μητέρα της Ανδρομέδας. Η Κασσιόπη καυχήθηκε ότι ήταν ομορφότερη από την Ήρα και από τις Νηρηίδες, προκαλώντας την οργή αυτών, οι οποίες, με τη σειρά τους, ζήτησαν από τον Ποσειδώνα να την τιμωρήσει. Τότε ο Ποσειδώνας έστειλε ένα Κήτος (άλλος αστερισμός που επίσης βρίσκεται κοντά στους τρεις προηγούμενους) δηλαδή ένα φοβερό θαλάσσιο τέρας, που κατέστρεφε τα παράλια της Αιθιοπίας. Για να εξευμενισθεί ο Ποσειδώνας, ζήτησε από το βασιλικό ζεύγος να δώσει την Ανδρομέδα να την φάει το Κήτος. Έτσι, έδεσαν την πριγκίπισσα στα βράχια και περίμεναν το Κήτος να την φάει. Τότε όμως, εμφανίσθηκε ο Περσέας, θαμπώθηκε από την ομορφιά της και την έσωσε. Ο Περσέας είναι ακόμα ένας αστερισμός, για τον οποίο θα μιλήσουμε κάποια άλλη στιγμή. Μετά τον θάνατό της, η Κασσιόπη μεταμορφώθηκε στον αστερισμό, όπως και οι υπόλοιποι ήρωες του μύθου. Παντού στην αρχαία Ελλάδα, το βασικό σχήμα στον αστερισμό αντιστοιχούσε σε μια γυναίκα καθισμένη πάνω σε έναν θρόνο.
Υπάρχουν αρκετά αξιοσημείωτα για αυτούς τους αστερισμούς. Η Κασσιόπη είναι γεμάτη με ανοιχτά κυρίως σμήνη, όπως:

• M52 (NGC 7654) με πάνω από 200 αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (φαινόμενη 12’), φαινομενικό μέγεθος 6,9 και απόσταση από τη Γη περί τα 5.400 έτη φωτός.
• M103 (NGC 581) me 25 λαμπρούς αστέρες, διάμετρο 15 έτη φωτός (6’), φαινομενικό μέγεθος 7,4 και απόσταση από τη Γη περίπου 8.500 έτη φωτός.
• Το NGC 129, με διάμετρο 21’ και φαινομενικό μέγεθος 6,5. Αυτά φαίνονται οριακά με γυμνό μάτι και με κιάλια σε σκοτεινό ουρανό.

Υπάρχουν και υπολείμματα υπερκαινοφανών στον αστερισμό, τα οποία είναι ισχυρές ραδιοπηγές, η μία εκ των οποίων εκπέμπει και στις ακτίνες Χ και ήταν από τους πρώτους στόχους του τηλεσκοπίου ακτινών Χ “Chandra”, που ανακάλυψε στο κέντρο της αστέρα νετρονίων. Επιπλέον, μία ακόμα έχει ταυτιστεί με τη θέση του υπερκαινοφανούς του 1572, αλλά η απόστασή της είναι αβέβαιη, από 8 ως 16 χιλιάδες έτη φωτός από τη Γη.

Στον Κηφέα υπάρχουν επίσης αρκετά αξιοσημείωτα. Μας έκαναν περισσότερο εντύπωση τα παρακάτω:

Ο διπλός αστέρας Krüger 60: είναι το έβδομο κοντινότερο στη Γη διπλό αστρικό σύστημα, σε απόσταση από μας 12,95 έτη φωτός και συνεχίζει να πλησιάζει, με ταχύτητα 32 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (115.000 χιλιόμετρα την ώρα). Η σημαντική πάντως ίδια κίνηση του συστήματος, 0,94 δευτερόλεπτο του τόξου ανά έτος, φανερώνει ότι δεν κατευθύνεται ακριβώς προς εμάς. Θα μας προσπεράσει στο μέλλον, ερχόμενο σε μια ελάχιστη απόσταση, και μετά θα αρχίσει να απομακρύνεται. Οι δύο ερυθροί νάνοι αστέρες που το αποτελούν έχουν φαινομενικά μεγέθη 9,85 και 11,3. Ο αμυδρότερος είναι ελαφρώς μεταβλητός, γνωστός και ως DO Κηφέως. Ο δι’ εκλείψεων μεταβλητός αστέρας VW Κηφέως είναι διπλό σύστημα, οι δύο αστέρες του οποίου ενώνονται με έναν “λαιμό” ύλης τους και περιφέρονται περί το κοινό κέντρο μάζας τους, κάθε 6 ώρες και 41 λεπτά.

Τέλος, στον αστερισμό της Ανδρομέδας, κοντά στο v αστέρι της, υπάρχει ένας ολόκληρος γαλαξίας, ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας! Είναι το μακρινότερο ουράνιο “αντικείμενο” που μπορούμε να δούμε με γυμνό μάτι, καθώς βρίσκεται σε απόσταση μόλις 2,5 εκατομμυρίων ετών φωτός, και μαζί με τον Γαλαξία μας αποτελούν τους δύο μεγαλύτερους γαλαξίες της τοπικής ομάδας γαλαξιών. Στον κατάλογο Μεσιέ, φέρει το όνομα M31 και είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας, όπως και ο δικός μας. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που δείχνουν μεγάλη ομοιότητα μεταξύ των δύο αυτών γαλαξιών και αναφέρονται σαν δίδυμοι γαλαξίες, όπως η άλω του καθενός, αλλά και στοιχεία που δείχνουν ότι και οι δύο έχουν αναπτυχθεί με παρόμοιο τρόπο. Ενώ ο Χαμπλ ανακάλυψε γενικά ότι το σύμπαν διαστέλλεται, και ότι οι αποστάσεις μεταξύ των γαλαξιών μεγαλώνουν, ώστε να απομακρύνονται από τον δικό μας και ο καθένας από τον άλλο, μετρήσεις δείχνουν ότι ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας πλησιάζει τον Γαλαξία μας, με ταχύτητα 300 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, και ότι θα συγκρουστεί μαζί του σε 3 ως 5 δισεκατομμύρια χρόνια. Αν γίνει αυτό, η εξέλιξη από τη σύγκρουση γαλαξιών δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι τα αστέρια του καθενός θα συγκρουστούν το ένα με το άλλο, αλλά ότι ίσως ο Ήλιος, αλλά και άλλοι αστέρες, δεν θα συγκρουστούν με αστέρες της Ανδρομέδας και οι δύο γαλαξίες θα σχηματίσουν έναν ενιαίο, ελλειπτικού σχήματος, γαλαξία.