Ο ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Ο Μάρτιος του 2020 μπορεί να μην έχει να προσφέρει κάποιο ιδιαίτερο αστρονομικό γεγονός, όπως κάποια μεγάλη βροχή διαττόντων ή κάποια έκλειψη. Σηματοδοτεί, όμως, την έναρξη της άνοιξης, που επίσημα αρχίζει το τελευταίο δεκαήμερο του μήνα, με την άφιξη του ήλιου στο εαρινό σημείο της τροχιάς του. Παρατηρήστε επίσης την όμορφη σύνοδο Δία – Κρόνου – Άρη που είναι ορατή από τα μέσα μέχρι το τέλος του μήνα, πριν την ανατολή του ηλίου, καθώς και το κοντινό πέρασμα της σελήνης από τους πλανήτες 18 κ’ 19 Μαρτίου (Σύνοδος Σελήνης – Δία – Κρόνου – Άρη).

Το τέλος κάθε άρθρου θα είναι αφιερωμένο σε ένα αντικείμενο ή αστερισμό που θα είναι ορατός την περίοδο που αναφέρεται το άρθρο. Αυτό τον μήνα θα συζητήσουμε για τον αστερισμό του Λέοντα και Μ. Λέοντα.

Καλούμε επίσης τους νέους αναγνώστες μας να διαβάσουν το πρώτο άρθρο της σειράς του μήνα Ιανουαρίου, στο οποίο υπάρχουν χρήσιμες αναφορές σχετικά με τη διάκριση των αστερισμών σε Αειφανείς/Αμφιφανείς/Αφανείς καθώς και των αντικείμενων σε απλανείς και πλανήτες.

Μέτα από αυτή τη μικρή εισαγωγή, ας δούμε αναλυτικότερα τι έχει να μας προσφέρει ο ουρανός του Μαρτίου…

Φάσεις της Σελήνης

Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος	Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη
2/3	9/3	16/3	24/3

Αστρονομικά γεγονότα

1. Κομήτης 2017 Τ2 panSTARRS σε περήλιο (6/3): Ο κομήτης θα είναι σε περιήλιο (κοντινότερη απόσταση από το ήλιο) στις 1,6 Α.U.(αστρονομικές μονάδες), στον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου.
2. Εαρινή Ισημερία (20/3): Σηματοδοτεί την πρώτη μέρα της άνοιξης για το βόρειο ημισφαίριο και του φθινοπώρου για το νότιο ημισφαίριο. Τόσο η μέρα όσο και η νύχτα έχουν 12 ώρες. Ο Ήλιος ανατέλλει ακριβώς από τα ανατολικά και δύει ακριβώς στα δυτικά.
3. Μαραθώνιος Messier (21-22/3 & 28-30/3): Ο μαραθώνιος Μεσσιέ είναι μια αστρονομική πρόκληση , η οποία καλεί τον αστρονόμο να παρατηρήσει όλα τα αντικείμενα του καταλόγου Μεσσιέ. Ο κατάλογος Μεσσιέ είναι μια λίστα φωτεινών αστρονομικών στόχων του βορείου ημισφαιρίου. Καθώς τα αντικείμενα είναι πάνω από 100 και διασκορπισμένα στον ουράνιο θόλο, η παρατήρηση όλων σε μία νύχτα είναι δύσκολη και γίνεται δυσκολότερη αν συνυπολογίσουμε πως ένα μέρος του ουρανού εμποδίζεται από τη λάμψη του Ήλιου. Το τελευταίο μάλιστα αφήνει μικρά χρονικά περιθώρια στην εποχή του χρόνου που είναι δυνατό το εγχείρημα. Συγκεκριμένα η καλύτερη επιλογή είναι τα σαββατοκύριακα κοντά στη νέα Σελήνη του Μαρτίου (έχετε υπόψη ότι ο μαραθώνιος απαιτεί την αφοσίωση μιας ολόκληρης βραδιάς παρατήρησης.).

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (Πολύ δύσκολη ορατότητα): Ορατός κατά την ανατολή του ηλίου από μέσα του μήνα και μετά. Βρίσκετε στον αστερισμό του Υδροχόου.
2. Αφροδίτη (Καλή ορατότητα): Ορατή έως και αρκετές ώρες μετά τη δύση του ηλίου. Τις πρώτες μέρες του μήνα βρίσκετε στον αστερισμό των Ιχθύων, έπειτα στον Κριό μέχρι να καταλήξει στον Ταύρο στο τέλος του μήνα.
3. Άρης (Μέτρια ορατότητα): Ορατός ΝΑ, ανατέλλει μετά τις 3π.μ. στον αστερισμό του Τοξότη.
4. Δίας – Κρόνος (Μέτρια ορατότητα): Ανατέλλουν 3-4π.μ. ΝΑ στον Τοξότη.
5. Ουρανός (Μέτρια ορατότητα): Ορατός στον αστερισμό του Κριού.

Μέγιστη Αποχή του Ερμή και της Αφροδίτης

Στις 24/03 ο πλανήτης Ερμής βρίσκεται στη θέση μέγιστης δυτικής αποχής και η Αφροδίτη σε μέγιστη ανατολική αποχή της τροχιάς της. Αποχή ονομάζεται η γωνία μεταξύ του ήλιου και πλανήτη. Στις 24 το μήνα αυτή η γωνία θα είναι μέγιστη για την τροχιά του πλανήτη (28° για τον Ερμή και 48° για την Αφροδίτη).

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

1. Σύνοδος Αφροδίτης και Ουρανού (9/3): Η Αφροδίτη θα είναι 2 μοίρες και 24 λεπτά πάνω από τον Ουρανό. Ορατή από τις 18:38 καθώς βραδιάζει με μεγέθη -4.3(Αφροδίτη) και 5.9(Ουρανός), στον αστερισμό του Κριού.
2. Αστεροειδής 27 Ευτέρπη σε αντίθεση (15/3): Ο αστεροειδής θα βρίσκεται στο αντίθετο σημείο του ουράνιου θόλου από ότι ο Ήλιος και θα είναι στην κοντινότερη απόσταση του από τη Γη(περίγειο). Με μέγιστο μέγεθος 9.4 θα μεσουρανήσει τα μεσάνυχτα.
3. Σύνοδος Σελήνης και Δία, Άρη και Κρόνου (18/3): Ορατά σε αποστάσεις μικρότερες της 1 μοίρας και 30 λεπτών από το καθένα, στον αστερισμό του Τοξότη, θα ανατείλουν στις 3:15 τα ξημερώματα και θα είναι καλύτερα παρατηρήσιμη πριν το ξημέρωμα.
4. Σύνοδος Δία και Άρη (20/3): Ο Δίας θα περάσει 42 λεπτά της μοίρας βόρεια του Άρη, ανατέλλουν στις 3:06 το πρωί και είναι καλύτερα παρατηρήσιμοι πριν το ξημέρωμα. Μεγέθη -2.1(Δίας) και 0.9 (Άρης), στον αστερισμό του Τοξότη.
5. Σύνοδος Σελήνης και Ερμή (21/3): Η Σελήνη θα είναι 3 μοίρες και 36 λεπτά της μοίρας νότια του Ερμή, ανατέλλουν στις 5:15 το πρωί, δε θα φτάσει ψηλότερα από τις 8 μοίρες και θα είναι δύσκολο να παρατηρηθεί.
6. Σύνοδος Άρη και Πλούτωνα (23/3): Πολύ ενδιαφέρουσα αλλά μη ορατή σύνοδος (ο Πλούτωνας είναι πολύ αμυδρός), απόσταση 1 λεπτό της μοίρας με μεγέθη 0.9 και 15.1 , ορατή μερικές ώρες πριν το ξημέρωμα.
7. Σύνοδος Σελήνης και Αφροδίτης (28/3): Η σελήνη θα περνάει 6 μοίρες και 48 λεπτά νότια της Αφροδίτης. Ορατά στις 18:53 καθώς βραδιάζει, μεγέθη -10.5(Σελήνη) και -4.4(Αφροδίτη).
8. Σύνοδος Κρόνου και Άρη (31/3): Ο Κρόνος θα είναι 55 λεπτά της μοίρας βόρεια του Άρη. Ανατέλλουν στις 3:51 το πρωί και φαίνονται καλύτερα πριν το ξημέρωμα. Μεγέθη 0.4 (Κρόνος) και 0.8 (Άρης) στον αστερισμό του Αιγόκερου.

Αφιέρωμα στον αστερισμό του Λέοντα και Μ. Λέοντα

Ο Λέοντας είναι ένας από τους αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου και βρίσκεται ανάμεσα στον Καρκίνο και την Παρθένο, δηλαδή κινείται πάνω στην εκλειπτική τροχιά. Για τους αρχαίους Έλληνες αντιπροσωπεύει το λιοντάρι της Νεμέας, έναν από τους άθλους του Ηρακλή και είναι από τους πιο εύκολα αναγνωρίσιμους αστερισμούς, λόγω των πολύ φωτεινών αστεριών που τον απαρτίζουν. Σε αυτά περιλαμβάνεται ο Βασιλίσκος ή αλλιώς το α του Λέοντα, το οποίο είναι ένα σύστημα τεσσάρων αστεριών που το βλέπουμε σαν ένα. Αξιοσημείωτο είναι ακόμα το γ του Λέοντα, ένα οπτικά διπλό σύστημα αστεριών, ορατό και σε μικρά τηλεσκόπια. Ακόμα, παρατηρώντας τον αστερισμό αυτό μπορεί να διακριθεί και πλήθος αντικειμένων βαθέως ουρανού, όπως τα αντικείμενα Μ65, Μ66, Μ95, Μ96, Μ105, που ανήκουν στον κατάλογο Μεσσιέ και το NGC2903. Τα Μ95, Μ96 αποτελούν σπειροειδεις γαλαξίες που φαίνονται σε ερασιτεχνικά τηλεσκόπια χωρίς πολλές λεπτομέρειες, ενώ το NGC2903 το ανακαλύφθηκε από τον Γουίλιαμ Χέρσελ και είναι ένας γαλαξίες που μοιάζει πολύ με τον δικό μας και στον οποίο παρατηρείται αστρογέννεση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλα αντικείμενα του αστερισμού του Λέοντα, που σχηματίζουν ένα «δαχτυλίδι» που έχει προέλθει από την σύγκρουση δύο γαλαξιών του NGC3384 και του Μ96 και αστρική σκόνη και άνεμοι γέμισαν τον ενδογαλαξιακό χώρο, κάτι που για τους αστροφυσικούς παρατηρείται ως ένα σύννεφο με περιοχές έντονες σε υδρογόνο και ήλιο.

O Μικρός Λέοντας είναι ένας άλλος αστερισμός που βρίσκεται νότια του Μεγάλου Λέοντα και βόρεια της Μεγάλης Άρκτου και για πολλά χρόνια θεωρούταν ως απροσδιόριστα αστέρια μεταξύ των δύο αυτών αστερισμών χωρίς να τους έχει δώσει όνομα κάποιος. Το πιο φωτεινό αστέρι του μικρού Λέοντα είναι ένας πορτοκαλί γίγαντας, του οποίου το χρώμα φαίνεται και με κυάλια, ενώ περιέχει πολλά αστέρια μεταβλητής φωτεινότητας, τα οποία χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση αποστάσεων στο σύμπαν. Αντικείμενα βαθέως ουρανού που ανοίκουν στο μικρό Λέοντα είναι ο γαλαξίας «Βελόνα» ή NGC3432, καθώς και πολλούς άλλους γαλαξίες. Σε αυτόν τον αστερισμό εντοπίστηκε και το 2007 το Hanny’s Voorwerp, ένα σπάνιο αστρονομικό αντικείμενο, «η ηχώ των ιόντων ενός κβάζαρ», δηλαδή ένα ιονισμένο σύννεφο που ίσως προέρχεται από κάποιον γαλαξία με ενεργό πυρήνα.

Ο αστερισμός του Λέοντα μεσουρανεί περίπου στις 23.30 το μήνα Μάρτιο. Στις 21 μπορείτε να τον αναγνωρίζεται ΝΑ στις 50° από το χαρακτηριστικό ανάποδο αγγλικό ερωτηματικό που ενώνει το ε Λέοντα με τον Βασιλίσκο (με κίτρινο χρώμα στην εικόνα). Για να τον βρείτε ψάξτε τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου στα ΒΑ που έχει το σχήμα κατσαρόλας. Από εκεί ακολουθώντας νοητά την πορεία που δείχνουν οι αστέρες δ και γ της Μ. Άρκτου (κόκκινο χρώμα) μέχρι να φτάσετε στον Βασιλίσκο. Ανάμεσα στη Μ. Άρκτο και τον Λέοντα βρίσκεται ο αστερισμός του Μικρού Λέοντα.

Ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου χρησιμεύει συχνά ως δείκτης για άλλους αστερισμούς για παράδειγμα έχοντας την ίδια αφετηρία με αυτή για τον αστερισμό του Λέοντα (δ Μ. Άρκτου) και συνεχίζοντας διαγώνια στο τετράγωνο της Μ. Άρκτου καταλήγουμε στους Δίδυμους που συζητήσαμε στο προηγούμενο άρθρο του Φεβρουαρίου. Αντίστοιχα μπορούμε να μεταπηδήσουμε από τη Μ. Άρκτο στους αστερισμούς του Ηνιόχου, του Βοώτη κ.α. αλλά αυτό είναι μια συζήτηση για κάποιο από τα επόμενα άρθρα..