Ο Ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Αυτόν τον μήνα ενημερωνόμαστε για το πότε και που θα βρούμε τους πλανήτες, ποια αστρονομικά γεγονότα αναμένουμε και κάνουμε μια μικρή συζήτηση για τα αστρονομικά όργανα. Η καλοκαιρινή νύχτα χωρίς Σελήνη θα είναι ιδανική ευκαιρία να δούμε Περσείδες και με ένα μικρό τηλεσκόπιο μπορούμε να απολαύσουμε τον Δία και τον Κρόνο κάθε βράδυ.

Οι φάσεις της Σελήνης

Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη	Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος
08/08	15/08	22/08	30/08

Θέσεις των πλανητών

Ερμής (Μη ορατός): ο πλανήτης βρίσκεται στον Αστερισμό του Λέοντα και είναι πολύ κοντά στη λάμψη του Ήλιου.

Αφροδίτη (Πολύ κακή ορατότητα): ο πλανήτης βρίσκεται στον αστερισμό της Παρθένου και δεν θα βρεθεί ψηλά στον ουρανό όταν βραδιάζει, δύοντας σε ελάχιστες ώρες.

Άρης (Μη ορατός): όπως και ο Ερμής ο πλανήτης βρίσκεται στον Αστερισμό του Λέοντα και είναι πολύ κοντά στη λάμψη του Ήλιου.

Δίας (Πολύ καλή ορατότητα): βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου, ο πλανήτης ανατέλλει και δύει με την έλευση της νύχτας και της ημέρας αντίστοιχα.

Κρόνος (Πολύ καλή ορατότητα): βρίσκεται στον αστερισμό του Αιγόκερου, ο πλανήτης θα είναι ορατός σχεδόν όλη τη νύχτα.

Ποσειδώνας (Καλή ορατότητα): βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου, ο πλανήτης θα φτάσει ικανοποιητικό ύψος μερικές ώρες μετά το βράδιασμα και θα παραμένει ορατός το υπόλοιπο βράδυ. (Απαραίτητο τηλεσκόπιο για τον εντοπισμό του).

Ουρανός (Μέτρια ορατότητα): βρίσκεται στον αστερισμό του Κριού, ο πλανήτης θα ανατείλει τα μεσάνυχτα και θα είναι ορατός ως το ξημέρωμα. (Απαραίτητο τηλεσκόπιο για τον εντοπισμό του).

Αστρονομικά γεγονότα

10/8: Βροχή διαττόντων Περσείδες , τα μετέωρα φαίνεται να προέρχονται από τον αστερισμό του Περσέα και υπολογίζεται να είναι ορατά έως 139 μετέωρα την ώρα. Η βροχή φαίνεται να πηγάζει από υπολείμματα του κομήτη 109P/Swift-Tuttle και θα είναι ορατή όλη τη νύχτα.

13/8: Αστεροειδής 349 Dembowska σε αντίθεση, βρίσκεται στον αστερισμό των νότιων Ιχθύων και εκτιμάται να φτάσει μέγεθος 9.8 κάνοντας τον ορατό μόνο με τηλεσκόπιο.

18/8: Βροχή διαττόντων κ-Κυκνείδες, τα μετέωρα φαίνονται να προέρχονται από το άστρο κ-Κύκνου και υπολογίζεται να είναι ορατά έως 2 μετέωρα την ώρα. Η βροχή θα είναι ορατή όλη τη νύχτα.

19/8: Αστεροειδής 43 Αριάδνη σε αντίθεση, βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου και εκτιμάται να φτάσει μέγεθος 9.6 κάνοντας τον ορατό μόνο με τηλεσκόπιο.

24/8: Αστεροειδής 89 Τζούλια σε αντίθεση, βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου και εκτιμάται να φτάσει μέγεθος 9 κάνοντας τον ορατό μόνο με τηλεσκόπιο.

Σύνοδοι-Διαβάσεις-Αποκρύψεις

10/8: Σύνοδος Σελήνης-Άρη, το φαινόμενο δεν θα είναι ορατό αφού κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της μέρας. Εκείνη τη μέρα θα βρίσκονται στον αστερισμό του Λέοντα.

11/8: Σύνοδος Σελήνης-Αφροδίτης, το φαινόμενο θα είναι ορατό σε ύψος 13 μοιρών στην αρχή της νύχτας και σύντομα θα δύσει. Εκείνη τη μέρα θα βρίσκονται στον αστερισμό της Παρθένου.

19/8: Σύνοδος Ερμή-Άρη, το φαινόμενο δεν θα είναι ορατό αφού κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της μέρας. Εκείνη τη μέρα θα βρίσκονται στον αστερισμό του Λέοντα.

Η σύνοδος Άρη-Ερμή

21/8: Σύνοδος Σελήνης-Κρόνου, το φαινόμενο θα είναι ορατό από την αρχή της βραδιάς και κορυφώνεται μετά τα μεσάνυχτα. Εκείνη τη μέρα θα βρίσκονται στον αστερισμό του Αιγόκερου.

22/8: Σύνοδος Σελήνης-Δία, το φαινόμενο θα είναι ορατό όλη τη νύχτα και θα φθάσουν την υψηλότερη θέση στη μέση της βραδιάς. Εκείνη τη μέρα θα βρίσκονται στον αστερισμό του Αιγόκερου.

Αφιέρωμα στα αστρονομικά όργανα

Με το άκουσμα της λέξης αστρονομία είναι αδύνατον να μην οραματιστούμε την εικόνα ενός τηλεσκοπίου, θεωρείται πλέον αδιανόητη η ενασχόληση των ανθρώπων με τον ουρανό μόνο με γυμνό οφθαλμό. Παρόμοια, δε θα βρούμε έναν αστρονόμο με …άδεια χέρια! Εκτός από καλύτερη εικόνα του ουρανού απαιτούνται και άλλα εργαλεία, όπως συλλογές πληροφοριών (π.χ. χάρτης του ουρανού) και όργανα μέτρησης αποστάσεων και γωνιών (π.χ. αστρολάβος).

Αν κάποιος μας ρωτούσε ποιο είναι το σημαντικότερο όργανο στην αστρονομία πολλοί θα προέτρεχαν να απαντήσουν το τηλεσκόπιο. Με λίγη σκέψη όμως θα ανακαλύψουμε πως δίχως να ξέρουμε πού είναι στραμμένο, μόνο κατά τύχη θα εντοπίζαμε οποιοδήποτε στόχο θέλουμε να μελετήσουμε. Απαιτείται λοιπόν η ύπαρξη οργάνων που μας πληροφορούν με ακρίβεια για τις συντεταγμένες παρατήρησης, δηλαδή την γωνιακή απόσταση από σημεία οριοθέτησης του ουρανού. Από τα αρχαιότερα όργανα, ο αστρολάβος είχε αυτόν τον σκοπό, τόσο χρήσιμος που αρχαίοι πολιτισμοί μελέτησαν σε εντυπωσιακό βαθμό τη κίνηση των αστέρων και των ουράνιων σωμάτων αλλά και υπολόγισαν μεγέθη και αποστάσεις. Στη σύγχρονη εποχή τα αντίστοιχα όργανα έχουν μεγάλη ακρίβεια και μας δίνουν τις πληροφορίες ψηφιακά, αργότερα θα συζητήσουμε και ποια η σημασία αυτού.

Πλέον λοιπόν ,αφού εξοπλιστούμε με έναν τρόπο προσανατολισμού, το επόμενο λογικό βήμα είναι να χαρτογραφήσουμε τον ουρανό ώστε να συγκρατούμε την θέση κάθε αντικειμένου, κάνοντάς το εύκολα εντοπίσιμο. Φαντάζεστε να ψάχνεται μια διεύθυνση σε μια πόλη χωρίς οδούς και αριθμούς; Αυτό ακριβώς συνέβη λοιπόν, η ανθρωπότητα κατασκεύασε αστρονομικούς χάρτες αρχικά με τους αστέρες και στη συνέχεια συμπεριέλαβαν και τις θέσεις νεφελωμάτων, σμηνών, γαλαξιών…

Σειρά έχουν τα εντυπωσιακότερα όλων τα όργανα που συλλέγουν το φως του ουρανού! Σίγουρα η εφεύρεση του τηλεσκοπίου έφερε επανάσταση στην αστρονομία, η θεώρηση του ουρανού ως ένα στερέωμα με άστρα στο οποίο κινούνται πλανήτες και κομήτες ανατράπηκε, ανάμεσα στα άστρα κρύβονται άλλα αμυδρότερα αστέρια και μυστήρια (τότε) αντικείμενα. Με τους αιώνες, οι πρωτόγονοι φακοί του Γαλιλαίου έδωσαν τη θέση τους σε μεγάλα κοίλα κάτοπτρα γυαλιού με επίστρωση μετάλλου, και τότε η ανθρωπότητα συνέλεξε τις αποδείξεις που χρειαζόταν για να διακηρύξει πως το σύμπαν δεν είναι στατικό αλλά επεκτείνεται (η εποχή που ο Edwin Hubble παρατήρησε γαλαξίες να απομακρύνονται από εμάς). Τις τελευταίες δεκαετίες μαρτυρούμε τη χρήση και ανάπτυξη τηλεσκοπίων με σκοπό να εκμηδενίσουν σφάλματα και ατέλειες, όπως παραμορφωμένα είδωλα, απορρόφηση μέρους του φωτός, πόλωση. Τεχνικές όπως περίπλοκες συστοιχίες φακών και κατόπτρων με επιστρώσεις επάνω στα οπτικά φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ακόμα και η τοποθέτηση των τηλεσκοπίων στο διάστημα αξιοποιήθηκε για βελτίωση των αποτελεσμάτων. Λίγο διαφορετικά, με την ίδια λειτουργία όμως, δημιουργήθηκαν τηλεσκόπια που συγκεντρώνουν το φως που είναι αόρατο στα μάτια μας, όπως τα ραδιοκύματα, τα μικροκύματα και οι ακτίνες-x.

Ο συνδυασμός των παραπάνω οργάνων με μερικές φωτογραφικές πλάκες είναι ικανός για να μελετήσουμε την αστρονομία… πριν έναν αιώνα. Από τους ερασιτέχνες αστρονόμους στη ταράτσα μιας πολυκατοικίας, μέχρι τους ερευνητές στα μεγαλύτερα αστεροσκοπεία, όλοι εκμεταλλεύονται τα επιτεύγματα της τεχνολογίας στο τομέα των ηλεκτρονικών συσκευών. Υπολογιστές και τηλέφωνα συγκρατούν αστρονομικούς χάρτες εικόνες και άφθονες πληροφορίες για κάθε αντικείμενο, ρομποτικά τηλεσκόπια, αισθητήρες φωτογραφικών μηχανών. Είναι κοινά στην ερασιτεχνική αστρονομία και απαραίτητα στην επιστημονική. Ειδικά οι ψηφιακές φωτογραφίες έφεραν ριζικές αλλαγές, πλέον μεγάλοι όγκοι πληροφορίας συγκρατούνται σε έναν υπολογιστή, ενώ είναι πολύ εύκολη και γρήγορη η μαζική επεξεργασία τους. Χωρίς αυτές δεν θα βλέπαμε ούτε τις μυριάδες φωτογραφίες του διαστήματος που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και μας εντυπωσιάζουν (αν και συχνά είναι τραβηγμένες από ερασιτέχνες αστροφωτογράφους ). Μη φοβάστε, ο ρομαντισμός δε χάθηκε εντελώς! Μπορείτε να αποφύγετε την τελευταία κατηγορία οργάνων και την ψυχρή τεχνική αίσθησή τους, αν θέλετε απλώς να χαζεύετε το κάλος του έναστρου ουρανού.

Ένα ρομποτικό καταδιοπτρικό τηλεσκόπιο, χρησιμοποιεί φακούς και κάτοπτρα για να διορθώσει οπτικά σφάλματα.

Θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε ατελείωτες ώρες συζητώντας για το πόσο χρήσιμα είναι δευτερεύοντα αστρονομικά όργανα που είναι παρελκόμενα, όπως ο αστροστάτης, τα φίλτρα, η ισημερινή στήριξη, καλύτερα όμως να περιοριστούμε στις βασικές παραπάνω κατηγορίες και να τελειώσουμε το αφιέρωμα του Αυγούστου εδώ.

Σας ευχόμαστε να απολαύσετε τον τελευταίο μήνα του καλοκαιριού και να εκμεταλλευτείτε τις ξαστεριές.