Ο Ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Αυτόν τον μήνα, ο Άρης θα συνεχίσει να προσφέρει καλές εικόνες μέσα από το τηλεσκόπιο, αν και θα είναι λιγότερο λαμπρός σε σχέση με τον Οκτώβριο, που ήταν σε αντίθεση. Τον Νοέμβριο, ο Άρης είναι ορατός καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας, κάνοντας την παρατήρησή του ευκολότερη. Επιπλέον, αυτόν τον μήνα μπορείτε να δείτε δύο συνόδους της Σελήνης με τους πλανήτες Ερμή & Αφροδίτη και Δία & Κρόνο, στις 13 και 19 Νοεμβρίου αντίστοιχα. Τέλος, στις 10/11, για τις περιοχές της νότιας Ελλάδας, ο Δ.Δ.Σ. (Διεθνής Διαστημικός Σταθμός) θα περάσει πολύ κοντά από το πλανήτη Αφροδίτη, τις πρωινές ώρες πριν το ξημέρωμα. Το πέρασμα είναι ορατό και από τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, αλλά ενδεχομένως με διαφορετική τροχιά. Διαβάστε στο άρθρο πώς μπορείτε να βρείτε την πρόβλεψη για την περιοχή σας, καθώς και το αφιέρωμα στους αστερισμούς του Κριού και του Τριγώνου!

Φάσεις της Σελήνης

Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη	Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος
8/11	15/11	22/11	30/11

Κατά την πανσέληνο του Νοεμβρίου, λαμβάνει χώρα και έκλειψη παρασκιάς της Σελήνης, μη ορατή από την Ελλάδα. Η έκλειψη είναι ορατή από τη Β. Αμερική, τον Ειρηνικό ωκεανό, καθώς και από ένα μέρος της βορειοανατολικής Ασίας (Ο χάρτης της NASA με πληροφορίες για την έκλειψη).

Αστρονομικά γεγονότα

1. Ο κομήτης C/2020 M3 (ATLAS) θα φτάσει σε μέγιστη λαμπρότητα στις 8/11. Προβλέπεται να έχει μέγεθος 8 και θα είναι εύκολα ορατός από ένα μικρού – μεσαίου μεγέθους τηλεσκόπιο στον αστερισμό του Ωρίωνα. Ανατέλλει στις 20.30 και θα είναι καλύτερα ορατός μετά τις 23.00.
2. Στο ξημέρωμα της 10ης Νοεμβρίου μπορεί να παρατηρηθεί ένα ενδιαφέρον πέρασμα του Δ.Δ.Σ. (Διεθνή Διαστημικού Σταθμού). Ο Δ.Δ.Σ. θα εμφανιστεί κοντά στο ε της Κασσιόπης (5.32) και θα διασχίσει όλο τον ουρανό, περνώντας πολύ κοντά από την Αφροδίτη και τον Ερμή, πριν δύσει στις 5.40. Κατά το πέρασμά του ο Δ.Δ.Σ. θα έχει μέγιστη λαμπρότητα -3.4 μεγέθη, γεγονός που καθιστά την παρατήρησή του πολύ εύκολη, καθώς θα είναι από τα φωτεινότερα αντικείμενα στον ουρανό μετά τη Σελήνη και την Αφροδίτη. Το πέρασμα του Δ.Δ.Σ. θα είναι ορατό και από τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, αλλά ενδεχομένως με διαφορετική τροχιά.
   

   Για να δείτε την πρόβλεψη για την περιοχή σας (καθώς και άλλες προβλέψεις τεχνητών δορυφόρων), μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα heavens-above και να ακολουθήσετε τον οδηγό στο αφιέρωμα του άρθρου του Μαΐου .

3. Η βροχή μετεωριτών Λεοντίδες κορυφώνεται στις 17/11, αλλά το ακτινοβόλο σημείο θα είναι κάτω από τον ορίζοντα μέχρι τις 23.30. Έπειτα, η βροχή θα είναι ορατή με τυπικά έως 15 μετέωρα την ώρα. Ορισμένες χρονιές παρατηρείται κορύφωση του φαινομένου, που είναι γνωστή σαν “Καταιγίδα των Λεοντιδών”, κατά την οποία στο παρελθόν έχουν παρατηρηθεί χιλιάδες μετέωρα την ώρα. Η μεγαλύτερη καταιγίδα ιστορικά ήταν το 1833, με δεκάδες χιλιάδες μετέωρα την ώρα, και συνήθως εμφανίζονται κάθε 33 χρόνια μετά το πέρασμα του κομήτη 55P/Tempel–Tuttle.

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (Μέτρια ορατότητα): Ορατός χαμηλά στον ανατολικό ορίζοντα τις πρωινές ώρες πριν την ανατολή του Ηλίου, από τις 5/11 έως τις 20/11. Βρίσκεται σε μέγιστη ανατολική αποχή στις 10/11, όπου έχει την καλύτερη ορατότητα αυτόν τον μήνα, και ανατέλλει 2 ώρες πριν την ανατολή του ηλίου.
2. Αφροδίτη (Καλή ορατότητα): Ανατέλλει στις 4 π.μ. (αρχές του μήνα) έως 5 π.μ. (τέλος του μήνα) ως Αυγερινός. Βρίσκεται πάνω από τον Ερμή, στον αστερισμό της Παρθένου.
3. Άρης (Πολύ καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων και είναι ορατός για όλη τη νύχτα. Αυτόν τον μήνα ο Άρης δεν θα είναι τόσο φωτεινός όσο τον Οκτώβριο, που ήταν σε αντίθεση, αλλά έχει εξίσου καλή ορατότητα, που κάνει την παρατήρησή του εύκολη: Μεσουρανεί στις 22.40 στις αρχές του μήνα και στις 21.40 για το τέλος του μήνα.
4. Δίας – Κρόνος (Μέτρια ορατότητα): Είναι ορατοί στον αστερισμό του Τοξότη, χαμηλά στον νοτιοδυτικό ορίζοντα, κατά τις απογευματινές ώρες μετά τη δύση του Ηλίου, καθώς, λόγω της χαμηλής τους θέσης δύουν σχετικά νωρίς – από τις 22.00 (1/11) έως τις 20.30 (30/11). Ο Κρόνος βρίσκεται δυτικά του Δία, τον οποίο πλησιάζει όλο και περισσότερο μέχρι τα τέλη του μήνα.
5. Ουρανός (Καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον Κριό και είναι ορατός με τηλεσκόπιο σχεδόν όλη τη νύχτα. Ο Νοέμβριος είναι ιδανικός για την παρατήρησή του με τηλεσκόπιο.
6. Ποσειδώνας (Καλή ορατότητα): Βρίσκεται στον Υδροχόο κοντά στον αστέρα φ Υδροχόου και είναι επίσης σε καλή ορατότητα αυτόν τον μήνα.

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

1. Σελήνης – Ερμής – Αφροδίτης (13/11): Στις 12/11 ο μηνίσκος της Σελήνης βρίσκεται σε σύνοδο με την Αφροδίτη, ενώ στις 13/11 με τον Ερμή. Στις 13/11 τα τρία αντικείμενα φαίνονται σε τριγωνικό σχηματισμό και σε κοντινή απόσταση το ένα από το άλλο, με την Αφροδίτη να απέχει από τη Σελήνη απόσταση 4°20′. Το φαινόμενο είναι ορατό τις πρωινές ώρες πριν την ανατολή του Ηλίου.
2. Δίας – Πλούτωνας (15/11): Ο πλανήτης Δίας θα βρίσκεται σε σύνοδο με τον Πλούτωνα στις 15/11. Ο Πλούτωνας δεν είναι ορατός με γυμνό μάτι και θα απέχει από το Δία μόλις 41′. Ορατοί τις πρώτες νυκτερινές ώρες.
3. Δίας – Κρόνος – Σελήνη (19/11): Μια ακόμα ενδιαφέρουσα σύνοδος, με τη Σελήνη (4ων ημερών) να απέχει 2.5°-3° από τον Δία και τον Κρόνο, και με τα τρία αντικείμενα να βρίσκονται σε τριγωνικό σχηματισμό.
4. Σελήνη – Άρης (25/11): Σύνοδος Σελήνης και Άρη με γωνιακή απόσταση μεταξύ τους 5°.

Αφιέρωμα στους αστερισμούς Κριό & Τρίγωνο

Ο Κριός και το Τρίγωνο είναι δύο μικρής έκτασης αστερισμοί, οι οποίοι συχνά επισκιάζονται από τους μεγαλύτερους και εντυπωσιακότερους γείτονές τους, όπως ο Περσέας, η Ανδρομέδα και ο Πήγασος. Όπως θα δούμε, όμως, κρύβουν αρκετές εκπλήξεις…

Κριός

Γνωστός ως ένας από τους 12 ζωδιακούς αστερισμούς, η εκλειπτική διασχίζει την περιοχή του, επιτρέποντας του να “φιλοξενήσει” τον Ήλιο, τη Σελήνη, και φυσικά όλους τους πλανήτες του Ηλιακού συστήματος.

Κατά την ελληνική μυθολογία, αναπαριστά το κριάρι με το χρυσόμαλλο δέρας, που μετέφερε τον Φρίξο και την Έλλη στην Κολχίδα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στη διαδρομή η Έλλη έπεσε από το κριάρι και πνίγηκε στη θάλασσα, η οποία ονομάστηκε Ελλήσποντος. Όταν έφτασε στη Κολχίδα, ο Φρίξος θυσίασε το κριάρι στον Δία και τοποθέτησε το χρυσόμαλλο δέρας του εκεί. Ο μύθος του Κριού όμως δε σταματά εκεί, αφού έγινε στόχος της αργοναυτικής εκστρατείας.

Συνήθως περιλαμβάνονται στον αστερισμό 4 άστρα, ο α Κριού (Χαμάλ), ο β Κριού (Σερατάν), ο γ Κριού (Μεσαρθίμ) και ο Μπχαράνι. Εκτός του Χαμάλ, όλοι είναι διπλοί αστέρες.

Με κριτήριο την αφθονία σε αντικείμενα βαθέως ουρανού, χαρακτηρίζεται μάλλον φτωχός, αφού για τον ερασιτέχνη αστρονόμο, που δεν διαθέτει μεγάλης διαμέτρου τηλεσκόπιο, δεν υπάρχουν ευδιάκριτοι στόχοι. Ενδεικτικό του παραπάνω είναι πως κανένα από τα αντικείμενα της λίστας Messsier δεν εντοπίζεται στον Κριό. Ωστόσο, όσοι έχουν αρκετά μεγάλα οπτικά τηλεσκόπια, πρόσβαση σε έναν πραγματικά σκοτεινό ουρανό απαλλαγμένο από φωτορρύπανση, και αρέσκονται να δοκιμάζουν τα όρια της παρατηρητικότητάς τους, ας μην απογοητεύονται! Προς την κατεύθυνση του Κριού μπορούμε να παρατηρήσουμε ορισμένους (σχετικά) αμυδρούς γαλαξίες.

NGC 772 & NGC 770

Ο NGC772 είναι ένας γαλαξίας που ανακαλύφθηκε από τον William Herschel τον Νοέμβριο του 1785. Τον εντοπίζουμε κοντά στο γ Κριού. Με ένα μεγάλο τηλεσκόπιο αποκαλύπτονται οι παραμορφωμένες σπείρες του, λόγω της αλληλεπίδρασης με τον γειτονικό και σαφώς μικρότερό του γαλαξία NGC770.

NGC 972

Οι μη ακραίες τιμές της φωτεινότητας και της επιφανειακής λαμπρότητας αυτού του γαλαξία τον κάνουν πιο προσιτό, ειδικά για μικρότερης διαμέτρου τηλεσκόπια. Τον γαλαξία κάνει ιδιαίτερο η πληθωρική αστρογέννεση στον δίσκο του. Βρίσκεται σε γωνιακή απόσταση περίπου 2.5 μοιρών από τον αστέρα Μπχαράνι (Bharani).

NGC 678 & NGC 680 & NGC 691

Οι τρεις αυτοί γαλαξίες βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις μεταξύ τους, ομαλοποιώντας τη δυσκολία εύρεσής τους. Ο καθένας έχει να προσφέρει ένα διαφορετικό θέαμα: ο NGC 678, ένας σπειροειδής γαλαξίας σε πλάγια όψη, με την ζώνη σκόνης του να τον διασχίζει. Αυτόν πλαισιώνει ο NGC 680, ένας ελλειπτικός γαλαξίας. Τέλος, σε κοντινή απόσταση βρίσκουμε άλλον έναν σπειροειδή, τον NGC 691. Αυτός ωστόσο μας δείχνει πιο κατάφωρα τον δίσκο του. Ψάχνουμε για την τριάδα κοντά στον β Κριού (Σερατάν).

NGC 1156

Αυτός ο μοναχικός γαλαξίας σίγουρα κεντρίζει το ενδιαφέρον. Πρόκειται για γειτονικό μας γαλαξία, του οποίου η δομή μοιάζει αρκετά με εκείνη του μεγάλου νέφους του Μαγγελάνου. Τον αναζητούμε κοντά στον Μπχαράνι.

Τρίγωνο

Πιθανώς ο απλοϊκότερος αστερισμός, το Τρίγωνο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και πήρε το όνομά του απλούστατα λόγω του σχήματος του. Αν και δεν συνδέεται με την μυθολογία, στην αρχαιότητα κάποιοι το συσχέτιζαν με το δέλτα του Νείλου ή την Σικελία (λόγω του τριγωνικού της σχήματος). Αποτελείται προφανώς από 3 άστρα: το α Τριγώνου (Μοθαλάχ), το β Τριγώνου (Μιζάν) και το γ Τριγώνου.

Ο λόγος που οι περισσότεροι αστρονόμοι γνωρίζουν το Τρίγωνο, είναι σίγουρα ο ομώνυμος γαλαξίας. Αυτό που ίσως να μη γνωρίζουν είναι το πλήθος άλλων γαλαξιών που βρίσκονται σε αυτή την περιοχή, δικαιολογημένα βέβαια, αφού δίχως πρόσβαση σε αστεροσκοπείο οι περισσότεροι παραμένουν αόρατοι. Κάποιοι ωστόσο αξίζουν την πρόκληση! Ας ρίξουμε μια ματιά:

NGC 598 / M33 / Γαλαξίας του τριγώνου

Ο εντυπωσιακότερος γαλαξίας μετά τον Γαλαξία της Ανδρομέδας στο βόρειο ημισφαίριο. Ένας από τους πλησιέστερους γείτονες μας, μας προβάλει μια σχετικά καλή άποψη του δίσκου του. Ο Μ33 είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας. Καλές συνθήκες παρατήρησης και αρκετές ίντσες κατόπτρου αποκαλύπτουν μια καλή ιδέα για την μορφή των σπειρών του. Εντοπίζεται κοντά στον α Τριγώνου.

NGC 925

Προς τον γ Τριγώνου υπάρχει ο γαλαξίας NGC 925, ένας ραβδοειδής γαλαξίας. Πρόκειται για έναν δύσκολο στόχο.

NGC 890

Αν ψάχνετε για τον προηγούμενο γαλαξία, αξίζει να δοκιμαστείτε και με την αναζήτηση αυτού εδώ. Ο NGC 890 Βρίσκεται κοντά στον NGC 598, όμως πλησιέστερα στον γ Τριγώνου.

NGC 684

Γαλαξίας που μάλλον δε θα δυσκολέψει ιδιαίτερα κατά τον εντοπισμό του. Δυσκολότερα θα διακρίνει κανείς τον IC1727, με τον οποίο αλληλεπιδρά. Κοντά στο α Τριγώνου.

NGC 784

Άλλος ένας γαλαξίας για επίμονους παρατηρητές. Τον αντικρίζουμε σε πλάγια όψη, χωρίς γραμμή σκόνης. Πλησίον του α Τριγώνου.

NGC 1060

Ο ελλειπτικός αυτός γαλαξίας είναι ο φωτεινότερος από το σμήνος που ανήκει. Βρίσκεται στην περιοχή ανάμεσα από το Τρίγωνο και τον Κριό.