Εισαγωγή

Ο Δεκέμβριος του 2020 μας επιφυλάσσει πολλές ευκαιρίες να ικανοποιήσουμε το αστρονομικό μας ενδιαφέρον.  Από τη μία οι βροχές μετεώρων είναι παρούσες όπως κάθε έτος , από την άλλη κομήτες «δοκιμάζουν την τύχη τους» πλησιάζοντας τον Ήλιο, και την ημέρα του ηλιοστασίου παρατηρούμε μια μοναδικά κοντινή προσέγγιση των αέριων γιγάντων Δία και Κρόνου. Μην παραλείψετε να διαβάσετε το αφιέρωμα στον Περσέα, έναν από τους πιο εντυπωσιακούς αστερισμούς του βορείου ημισφαιρίου.

Φάσεις της Σελήνης

Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη	Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος
8/12	15/12	22/12	30/12

Αστρονομικά γεγονότα

1/12. Ο κομήτης C/2019 N1 (ATLAS) περνάει από το περιήλιο, δηλαδή θα βρεθεί στο πλησιέστερο σημείο της τροχιάς του με τον Ήλιο (1,7 Αστρονομικές Μονάδες). Τέτοια φαινόμενα δεν είναι ορατά, αφού το φως από τους κομήτες καταπνίγεται από το φως του Ήλιου που διαχέεται στην ατμόσφαιρα.

2/12. Βροχή διαττόντων αστέρων Φοινικίδες. Η βροχή των Φοινικίδων φαίνεται να πηγάζει από τον αστερισμό του Φοίνικα, ο οποίος δε θα είναι ορατός από την Ελλάδα, κάνοντάς το απίθανο να παρατηρήσουμε τα συγκεκριμένα πεφταστέρια.

5/12. Μέγιστο βροχής φ-Κασσιοπηίδων, αυτή η βροχή διαττόντων φαίνεται να πηγάζει απο το άστρο φ της Κασσιόπης, το οποίο είναι στη πραγματικότητα πιο κοντά στην Ανδρομέδα. Το ακτινοβόλο σημείο θα είναι ορατό όλη νύχτα και δεν είναι απίθανο να τις εντοπίσουμε παρά τη λάμψη της Σελήνης.

6/12. Μέγιστο βροχής διαττόντων Ιστηίδων-Πρυμνηίδων. Η Ιστία μαζί με την Πρύμνη και την Καρίνα απεικονίζουν την μυθική Αργό. Η βροχή θα εμφανιστεί τα ξημερώματα, προσφέροντας έναν απογοητευτικό ρυθμό του ενός μετέωρου την ώρα.

8/12.

• Αστεροειδής 16 Ψυχή σε αντίθεση. Ο αστεροειδής βρίσκεται προς τον αστερισμό του Ταύρου και θα είναι ορατός στη μεγαλύτερη διάρκεια της νύχτας. Επειδή θα βρίσκεται σε αντίθεση θα είναι καλή ευκαιρία να τον παρατηρήσει κανείς, με φωτεινότητα μεγέθους 9,5. Εκείνη την ημέρα το αντικείμενο θα βρίσκεται σε απόσταση 1,688 Αστρονομικών Μονάδων από τη Γη. Να θυμάστε πως δε θα είναι ορατός με γυμνό μάτι και συστήνεται η χρήση τηλεσκοπίου.
• Μέγιστο βροχής διαττόντων αστέρων Μονοκερίδες. Με “πηγή” τον Μονόκερω και λόγω της εγγύτητάς του στον πολικό αστέρα, οι διάττοντες θα είναι ορατοί όλο το βράδυ. Δυστυχώς δεν περιμένουμε περισσότερα από ένα μετέωρα την ώρα.
  

12/12.

• Άλλος ένας κομήτης ο C/2020 S3 (Erasmus) θα βρεθεί σε περιήλιο σε απόσταση 0,4 Αστρονομικών Μονάδων από τον Ήλιο. Το φαινόμενο δεν είναι ορατό από τη Γη λόγω της εγγύτητας στο εκτυφλωτικό φως του Ήλιου.

14/12.

• Ολική έκλειψη Ηλίου, αόρατη από την Ελλάδα. Το φαινόμενο θα είναι ορατό στην Νότια Αμερική (Χιλή & Αργεντινή συγκεκριμένα) . Οι ολικές εκλείψεις Ηλίου είναι σπάνιο φαινόμενο και οι αστρονόμοι συρρέουν από όλα τα μέρη του κόσμου για να τις παρατηρήσουν, ακόμα και αν χρειαστεί να ταξιδέψουν ως τη Σαβάνα! Αυτή τη φορά θα είναι μάλλον διαφορετικά, αφού η πανδημία κάνει τα διηπειρωτικά, διεθνή ακόμα και τα εγχώρια ταξίδια δυσκολότερα παγκοσμίως.
  
• Μέγιστο μετεώρων Διδυμίδες. Το ακτινοβόλο τους σημείο στον αστερισμό των Διδύμων θα είναι ορατό όλη τη νύχτα. Σίγουρα μια πολυαναμενόμενη βροχή μετεώρων, που ιδανικά θα μπορούσε να μας προσφέρει και έως 120 μετέωρα την ώρα. Σε αυτό συμβάλλει και η φάση της Σελήνης, που θα είναι κοντά στη Νέα Σελήνη. Οι Διδυμίδες προέρχονται από υλικό του αστεροειδή 3200 Φαέθων.

15/12. Μέγιστο μετέωρων Κόμης Βερενικίδων. Μια ακόμα φτωχή βροχή διαττόντων με μέγιστο ρυθμό 2 μετέωρα την ώρα.

16/12.

• Ερμής σε αφήλιο. Ο πλανήτης Ερμής βρίσκεται στη μέγιστη απόσταση της τροχιάς του από τον Ήλιο. Μη ορατός, λόγω της φαινομενικής του εγγύτητας στον Ήλιο.
• Ο κομήτης 141P/Machholz θα βρεθεί στη μικρότερη απόσταση από τον Ήλιο, δηλαδή σε περιήλιο. Αυτός ο κομήτης θα μας δώσει την ευκαιρία να τον παρατηρήσουμε μετά τη δύση του Ηλίου πάνω από τον νότιο-δυτικό ορίζοντα στον αστερισμό του Υδροχόου. Ο κομήτης θα δύσει στις 19:30, δε θα υπάρχει λοιπόν μεγάλο περιθώριο για παρατήρηση. Μια εκτίμηση για τη φωτεινότητά του είναι σε μέγεθος 9,2, όμως οι κομήτες είναι αρκετά απρόβλεπτοι ειδικά κοντά στο περιήλιο, καθώς η αλληλεπίδραση με τον Ήλιο μπορεί να γίνει βίαια. Ο συγκεκριμένος κομήτης είναι περιοδικός με περίοδο 5,34 χρόνια, δηλαδή περνάει συχνά κοντά από τον Ήλιο και δεν περιμένουμε να καταστραφεί.

19/12.

• Μέγιστο μετεώρων Μικρού Λεοντίδες, το ακτινοβόλο σημείο ανατέλλει μετά τις 21:22, μπορούμε να περιμένουμε μόνο έως 4 μετέωρα την ώρα.
• Ερμής σε σύνοδο με τον Ήλιο, σε γωνιακή απόσταση 1 μοίρας και 27 λεπτών. Αυτό σημαίνει πως ο Ερμής δε θα είναι πλέον ορατός το πρωί και εν καιρώ θα τον βρίσκουμε μετά τη δύση του Ηλίου.

21/12.Χειμερινό ηλιοστάσιο. Η συντομότερη μέρα του μήνα για το βόρειο ημισφαίριο, οι επόμενες μέρες θα είναι σταδιακά μεγαλύτερες. Σηματοδοτεί την μετάβαση από το φθινόπωρο στον χειμώνα. Φαινόμενα όπως τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες φαίνονται να είχαν ιδιαίτερη σημασία για τους αρχαίους πολιτισμούς, αφού χρησίμευαν στην μέτρηση του χρόνου (ένα έτος χωρίζεται σε 4 μέρη).

22/12. Μέγιστο βροχής διαττόντων Αρκτίδες, με ακτινοβόλο σημείο τον αειφανή αστερισμό της Μικρής Άρκτου, δε θα μας προσφέρει περισσότερα από 7 μετέωρα την ώρα. Τα μετέωρα αυτά αποτελούν απορριφθείσα ύλη από τον κομήτη 8P/Tuttle.

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (Κακή ορατότητα): Αυτόν τον μήνα ο πλανήτης Ερμής περνάει πίσω από τον Ήλιο (Ανώτερη σύνοδος – 20/12) και η παρατήρησή του είναι πολύ δύσκολη τις πρώτες μέρες του μήνα και αδύνατη μετά τις 20/12.
2. Αφροδίτη (Καλή ορατότητα): Σε καλή ορατότητα για όλο το μήνα ως Αυγερινός. Ανατέλλει περίπου στις 5π.μ. στις αρχές του μήνα, έως τις 6π.μ. στα τέλη του μήνα.
3. Άρης (Πολύ καλή ορατότητα): Ορατός όλη τη νύχτα στον αστερισμό των Ιχθύων.
4. Δίας – Κρόνος (Μέτρια ορατότητα): Ορατοί χαμηλά πάνω από το ΝΔ ορίζοντα, για μερικές ώρες μετά τη δύση του Ηλίου. Στα τέλη του μήνα (20-22/12) βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους και σε σύνοδο στις 21/12.
5. Ουρανός (Καλή ορατότητα): Σε πολύ καλή ορατότητα, ανατολικά του Άρη στον αστερισμό του Κριού.
6. Ποσειδώνας (Μέτρια ορατότητα): Σε καλύτερη ορατότητα στις αρχές του μήνα, όταν μεσουρανεί περίπου στις 7μ.μ. Στα τέλη του μήνα μεσουρανεί στις 5μ.μ. και δύει στις 11μ.μ. Βρίσκεται στον αστερισμό του Υδροχόου.

Οι πλανήτες Ουρανός και Ποσειδώνας είναι ορατοί μόνο με τηλεσκόπιο.

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

1. Σελήνη – Αφροδίτη (12/12): Τα δύο σώματα βρίσκονται προς τον αστερισμό του Ζυγού, σε απόσταση μικρότερη της 1 μοίρας (47 λεπτά της μοίρας).
   
2. Απόκρυψη Αφροδίτης από τη Σελήνη (12/12): Το φαινόμενο δυστυχώς δε θα είναι ορατό από την Ελλάδα.
3. Σελήνη – Δίας – Κρόνος (17/12): Η Σελήνη (τριών ημερών) θα βρεθεί σε σύνοδο με τους πλανήτες Δία και Κρόνο, στις 6.30π.μ. και στις 7.20π.μ. αντίστοιχα. Την ίδια μέρα, τις απογευματινές ώρες μετά τη δύση του Ηλίου, μπορούμε να παρατηρήσουμε τα τρία ουράνια σώματα σε κοντινή απόσταση, με τους πλανήτες να βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους και τη Σελήνη σε απόσταση περίπου 6° από εκείνους.
4. Σπάνια σύνοδος Δία – Κρόνου (21/12): Την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου θα μπορέσουμε να παρατηρήσουμε μια εξαιρετικά κοντινή σύνοδο του Δία και του Κρόνου με διαχωρισμό μόλις 7 πρώτα λεπτά. Τελευταία φορά συνέβη το 1623(!) και θα ξανασυμβεί τόσο εντυπωσιακά το 2080. Καθώς οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον Ήλιο, κάθε 19,6 χρόνια οι δύο μεγαλύτεροι πλανήτες του ηλιακού συστήματος, Δίας και Κρόνος, έρχονται στην κοντινότερη απόσταση μεταξύ τους. Ωστόσο, η προοπτική από τη Γη δεν προσφέρει πάντα τόσο εντυπωσιακή εικόνα όσο φέτος, ή όταν η προοπτική μας είναι εξίσου καλή άλλοι παράγοντες εμποδίζουν την παρατήρηση, όπως το 2000 που το ζεύγος φαινόταν πολύ κοντά στον Ήλιο. Με γυμνό μάτι οι πλανήτες θα φαίνονται σαν ένα διπλό ζεύγος οριακά διαχωρίσιμο, ενώ μέσα από το τηλεσκόπιο αποτελεί ένα εκπληκτικό στόχο παρατήρησης των πλανητών μαζί με τους δορυφόρους τους. Προσοχή όμως, μην περιμένετε να σκοτεινιάσει ο ουρανός, προετοιμαστείτε να τους παρατηρήσετε με το που η λάμψη τους φανερώσει τη θέση τους, καθώς θα βρίσκονται ήδη χαμηλά στον ουρανό και σύντομα θα δύσουν, μαζί με την ευκαιρία σας να δείτε, ίσως για μοναδική φορά στη ζωή σας, τους δύο πλανήτες τόσο κοντά. Αναζητήστε τους πάνω από τον ΝΔ ορίζοντα.
   Πολλοί ονομάζουν το φαινόμενο «άστρο της Βηθλεέμ»  επειδή είναι κοντά στην γιορτή των Χριστουγέννων, δεν έχει όμως καμία σχέση με το τότε άστρο της Βηθλεέμ, αφού δεν έχει επιβεβαιωθεί το ακριβές φαινόμενο που δημιούργησε τότε την εντυπωσιακή πηγή φωτός, πόσο μάλιστα να ταυτιστεί με τη συγκεκριμένη επαναλαμβανόμενη σύνοδο.
   
5. Σελήνη – Άρης (23/12): Η Σελήνη θα βρίσκεται σε σύνοδο με τον Άρη, με την απόσταση μεταξύ των δύο σωμάτων να είναι 5°.

Αφιέρωμα στον Περσέα

Ο Περσέας αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η διεθνής Αστρονομική Ένωση, είναι αμφιφανής και συνορεύει συνολικά με 7 αστερισμούς. Βρίσκεται νότια της Καμηλοπάρδαλης και της Κασσιόπης και βόρεια του Ταύρου και των Ιχθύων. Στα ανατολικά του βρίσκονται οι αστερισμοί της Ανδρομέδας και του Τριγώνου, ενώ στα δυτικά ο Ηνίοχος. Βρίσκεται ολόκληρος στο βόρειο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας και είναι ορατός ολόκληρος, κυρίως τις χειμωνιάτικες νύχτες.

Ο αστερισμός Περσέας

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο αστερισμός αντιπροσωπεύει τον ήρωα που έσωσε την Ανδρομέδα στο σχετικό μύθο. Παριστάνεται ως νέος που κρατά στο αριστερό του χέρι την κεφαλή της Μέδουσας, και στο δεξί την άρπην, δώρο του Ερμή. Ο Άρατος περιγράφει τον Περσέα να «σηκώνει σκόνη στον ουρανό», ίσως από το γεγονός ότι τα πόδια του εμφανίζονται να ακουμπούν πάνω στον Γαλαξία, καθώς τρέχει να σώσει την Ανδρομέδα.
Ο λαμπρότερος αστέρας του αστερισμού είναι ο α Περσέως, γνωστός με το όνομα Μιρφάκ, με φαινόμενο μέγεθος 1,79, ενώ ο β Περσέως (ή αλλιώς Αλγκόλ) είναι ένας μεταβλητός αστέρας.
Παρατηρώντας τον αστερισμό, μπορούμε να εντοπίσουμε κάποια σημαντικά αντικείμενα βαθέως ουρανού, όπως το ανοικτό σμήνος Μ34, και το Μ76, πλανητικό νεφέλωμα γνωστό και ως το νεφέλωμα του Μικρού Αλτήρα. Ένα άλλο αντικείμενο είναι ένα νεφέλωμα εκπομπής, το NGC 1499, γνωστό και ως Νεφέλωμα Καλιφόρνια, όπου στον ουρανό το μήκος του υπερβαίνει τις 2,5 μοίρες και το πλάτος του τη μισή μοίρα.

Επάνω το NGC1499 και κάτω το Μ76.

Τέλος, το πιο εύκολα διακριτό αντικείμενο είναι το Διπλό Σμήνος του Περσέα, που αποτελείται από τα ανοικτά σμήνη NGC 869 και NGC 884, τα οποία διακρίνονται και με γυμνό μάτι σε σκοτεινούς ουρανούς.

Για να βρείτε το διπλό σμήνος, χρησιμοποιείστε την Κασσιόπη

Επίσης, στον αστερισμό του Περσέα βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο μιας βροχής διαττόντων των Περσείδων. (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις Περσείδες μπορείτε να ανατρέξετε στο άρθρο του Αυγούστου 2020)

Για να βρείτε τον αστερισμό του Περσέα αρκεί μόνο να κοιτάξετε νότια της Κασσιόπης και στα αριστερά του Ταύρου, όπου μοιάζει με μία διχάλα η οποία αντιστοιχεί στα πόδια που Περσέα, με το σώμα και το κεφάλι του να δείχνουν προς το βορρά.

Επίλογος

Σίγουρα πολλοί από εσάς θα είστε σπίτι σας αυτό τον Δεκέμβριο, η νύχτα φθάνει ταχύτερα από όσο περιμένουμε, άρα τι καλύτερο να κάνετε το βράδυ από το να δείτε αυτοπροσώπως αυτά που διαβάσατε;  Ντυθείτε ζεστά, κλείστε το φως και απολαύσετε τον ουρανό, είτε με τα μάτια σας που θα βλέπουν πεφταστέρια να διασχίζουν στιγμιαία το στερέωμα, είτε με κιάλια και τηλεσκόπια που αποκαλύπτουν τις ομορφιές του Περσέα.