Ο ουρανός της Ελλάδας

Εισαγωγή

Στο άρθρο του Μαρτίου συζητήσαμε για τον αστερισμό του Λέοντα, σε αυτό το άρθρο θα μιλήσουμε για δυο γειτονικούς αστερισμούς, την Κόμη της Βερενίκης και τη Παρθένο. Μεταξύ των τριών αστερισμών βρίσκουμε το σμήνος γαλαξιών της Παρθένου. Ο Γαλαξίας μας όπως και οι κοντινοί γαλαξίες σε εμάς γαλαξίες (που αποτελούν μαζί το τοπικό σμήνος), ανήκουν στο σμήνος της Παρθένου με το κέντρο του σμήνους να απέχει 50 εκατομμύρια έτη φωτός. Το σμήνος αριθμεί περίπου 2000 γαλαξίες, μάθετε για μερικούς από αυτούς στο αφιέρωμα στο τέλος του άρθρου. Ακόμα εκτός από τη βροχή μετεωριτών του Απριλίου, τις Λυρίδες, ο κομήτης C/2019 Y4 (Atlas) που ανακαλύφτηκε τον Δεκέμβριο του 2019 έγινε φωτεινότερος κατά 4 μεγέθη τον Μάρτιο. Αυτό τον μήνα είναι ορατός με κιάλια, ενώ εκτιμάτε να γίνει ορατός και με γυμνό μάτι το Μάιο.

Φάσεις της Σελήνης

Πρώτο Τέταρτο	Πανσέληνος	Τρίτο Τέταρτο	Νέα Σελήνη
1/4	8/4	15/4	23/4

Σημειώστε επίσης ότι πανσέληνος του Απριλίου θα είναι «υπερ-πανσέληνος». Υπερ-πανσέληνος ονομάζεται η πανσέληνος όταν η σελήνη βρίσκεται στο περίγειο, το κοντινότερο σημείο της τροχιάς της. Η υπερ-πανσέληνος είναι περίπου 300% μεγαλύτερη σε σχέση τη σελήνη στο απόγειο (το μακρύτερο σημείο της τροχιάς). Η μεγαλύτερη διάμετρος και φωτεινότητα θα μας επιτρέπει να δούμε με κιάλια ακόμα τη σημαία των ΗΠΑ που εγκαταστάθηκε από τους αστροναύτες του προγράμματος Apollo.

Αστρονομικά γεγονότα

1. C/2019 Y4 (Atlas) Ο κομήτης Υ4 Atlas έχει αρχίσει να γίνεται αρκετά λαμπερός με μέγεθος περίπου 8.0 καθώς περνάει από την Μεγάλη Άρκτο στην Καμηλοπάρδαλη. Το μήνα Απρίλιο θα είναι ορατός με κιάλια και αξίζει να προσπαθήσετε να τον δείτε αν έχετε τη δυνατότητα στη νέα σελήνη του μήνα. Τον μήνα Μάιο, προβλέπετε να γίνει ορατός με γυμνό μάτι και μέγεθός συγκρίσιμο με της Αφροδίτης. Στο άρθρο του Μάιου θα υπάρχει ένα αναλυτικό αφιέρωμά στην ανακάλυψή και παρατήρηση του κομήτη.
2. Βροχή διαττόντων Λυρίδες – 22/4: Η κύρια, και από τις φωτεινότερες, βροχή μετεωριτών του Απριλίου είναι οι Λυρίδες, οι οποίες παίρνουν το όνομά τους από τον αστερισμό της Λύρας από όπου και φαίνεται να προέρχονται στον βραδινό ουρανό. Οι Λυρίδες ξεκινάνε περίπου στις 16 Απριλίου και διαρκούν έως περίπου την 25η Απριλίου. Το ακτινοβόλο σημείο ανατέλλει κατά τις 21:30 και φτάνει στο ζενίθ περίπου στις 05:30. Η βέλτιστη μέρα παρατήρησης του γεγονότος είναι 22 Απριλίου, όπου και ο ρυθμός μετεώρων φτάνει τα 15-20 ανά ώρα. Για την καλύτερη δυνατή παρατήρηση προτείνεται περιοχή με χαμηλή φωτορύπανση και ώρα μετά τις 23:00, όπου ο αστερισμός της Λύρας είναι σχετικά ψηλά. Οι Λυρίδες πιστεύεται ότι προέρχονται από τα υπολείμματά που άφησε πίσω του ο κομήτης C/1861 (Thatcher).
3. Βροχή διαττόντων π Πρύμνης – 23/4: Εκτός από τις Λυρίδες στα τέλη του μήνα, μπορεί να παρατηρήσετε νωρίς το βράδυ ορισμένα πεφταστέρια να προέρχονται νότια και ΝΔ. Πρόκειται για τη βροχή διαττόντων π-πρύμνης. Η Πρύμνη είναι νότιος αστερισμός, αν και είναι ολόκληρη ορατή από τη νότιο εως τη κεντρική Ελλάδα, είναι πολύ χαμηλά στον ορίζοντα και δύσκολα παρατηρήσιμη αν ο νότος δεν είναι καθαρός από εμπόδια. Δεν είναι απίθανο όμως να παρατηρήσετε μερικά μετέωρα προερχόμενα από τον αστερισμό της πρύμνης και τα υπολείμματά που άφησε ο κομήτης 26P/Grigg-Skjellerup.

Βροχή διαττόντων είναι το φαινόμενο που συμβαίνει όταν στην ατμόσφαιρα της Γης πέσουν σωματίδια, που συνήθως αποτελούν κομμάτια που άφησε πίσω του κάποιος κομήτης και έτσι δημιουργούνται, αυτό που βλέπουμε ιδιαίτερα έντονο αργά τη νύχτα κάποια καλοκαιρινά βράδια και ευρέως γνωστά τα ονομάζουμε πεφταστέρια. Στην πραγματικότητα, αυτή η φωτεινή λάμψη που κινείται γρήγορα ήταν ένα μικρό κομμάτι σκόνης ή κάποιου είδους μικρής πέτρας, που περιφερόταν γύρω από τη γη, η γη το τράβηξε και στο ταξίδι για να φτάσει μέχρι το έδαφος ιόνισε την ατμόσφαιρα κάνοντας την να λάμπει γύρω του. Αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε μικρό κομματάκια σκόνης και πέτρας περάσει στην ατμόσφαιρα, δημιουργώντας την έντονη λάμψη που βλέπουμε.

Μερικές φορές το χρόνο, όπως στα μέσα του Αυγούστου ή του Νοεμβρίου, παρατηρείται βροχή διαττόντων. Καθώς ένας κομήτης ταξιδεύει στο διάστημα, αφήνει πίσω του μερικά σωματίδια, τα οποία αργά και σταθερά θα διασκορπιστούν. Όταν η ΓΗ περνάει από την τροχιά ενός κομήτη, δηλαδή εκεί που άφησε αυτά τα σωματίδια, καθώς περιφερόταν γύρω από τον ήλιο θα παρατηρήσουμε μία βροχή από αστέρια, που θα είναι αυτά τα σωματίδια καθώς μπήκαν στην ατμόσφαιρα. Η Γη θα περνάει από αυτό το σημείο περίπου κάθε χρόνο κοντά τις ίδιες μέρες. Σε αυτές τις βροχές έχουν δοθεί ονόματα ανάλογα με το από ποιο σημείο του ουρανού φαίνεται να προέρχονται. Η βροχή διαττόντων αστέρων τον Αύγουστο ονομάζεται Περσείδες, γιατί φαίνεται να προέρχεται από τον αστερισμό του Περσέα και του Νοέμβρη Λεoντίδες, γιατί φαίνεται να προέρχεται από τον αστερισμό του Λέοντα. Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι διάττοντες δεν προέρχονται όντως από εκεί. Το σημείο αυτό λέγεται ακτινοβόλο σημείο και έτσι φαίνεται ότι πήραν και το όνομα του ανάλογου αστερισμού, για να μπορούν να βοηθήσουν τους αστρονόμους ως προς το πού να κοιτάξουν όταν τους αναζητούν.

Θέσεις των πλανητών

1. Ερμής (Εξαιρετικά δύσκολη ορατότητα): Ορατός κατά την ανατολή του ηλίου τις πρώτες μέρες του μήνα. Βρίσκετε στον αστερισμό του Υδροχόου μέχρι τις 10 του μήνα, έπειτα στον αστερισμό των Ιχθύων.
2. Αφροδίτη (Καλή ορατότητα): Ορατή έως και αρκετές ώρες μετά τη δύση του ηλίου στον αστερισμό του Ταύρου.
3. Άρης (Μέτρια ορατότητα): Ορατός ΝΑ, ανατέλλει μετά τις 3-4π.μ. στον αστερισμό του Αιγόκερου.
4. Δίας – Κρόνος (Μέτρια ορατότητα): Ανατέλλουν 2-3π.μ. ΝΑ ανάμεσα στους αστερισμούς του Τοξότη και Αιγόκερου.

Σύνοδοι – Διαβάσεις – Αποκρύψεις

1. Σύνοδος Δία – Πλούτωνα (9/4): Απέχουν 0°44′. Ανατέλλουν στις 3π.μ. και είναι ορατοί μέχρι το ξημέρωμα. Μη ορατή με γυμνό μάτι (ο Πλούτωνας είναι πολύ αμυδρός). Οριακά στο ίδιο πεδίο με ένα ευρυγώνιο προσοφθάλμιο.
2. Σύνοδος Δία – Κρόνου – Σελήνης (15/4): Ανατέλλει στις 3π.μ. και είναι ορατή μέχρι την ανατολή του ηλίου. Απέχουν μεταξύ τους μερικές μοίρες. O Πλούτωνας παραμένει κοντά στο Δία σε απόσταση μίας μοίρας.
3. Σύνοδος Άρη – Σελήνης (16/4): Απέχουν 2° μεταξύ τους, ανατέλλουν στις 3.30π.μ. και είναι ορατοί μέχρι το ξημέρωμα.

Αφιέρωμα στους αστερισμούς της Κόμης της Βερενίκης και της Παρθένου

Η κόμη της Βερενίκης

Η κόμη της Βερενίκης αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση και βρίσκεται ανάμεσα στο Λέοντα και το Βοώτη, πάνω από την Παρθένο και νότια από τους Θηρευτικούς Κύνες. Το όνομα του αστερισμού φαίνεται να προέρχεται από την Αίγυπτο του Πτολεμαίου του Γ’, Φαραώ, ο οποίος ήταν παντρεμένος με τη Βερενίκη Β’ και λίγο μετά το γάμο τους την άφησε για να πάει να βρει την αδερφή του, επίσης ονομαστεί Βερενίκη στον Τρίτο Συριακό Πόλεμο. Ο μύθος λέει πώς άφησε τη γυναίκα του νυφικό τους κρεββάτι και αυτή αφιέρωσε τα πλούσια μαλλιά της στη θεά Αφροδίτη ώστε να γυρίσει πίσω ο άντρας της σώος και ασφαλής. Όταν ο Φαραώ γύρισε, η κόμη της Βερενίκης δεν ήταν πλέον στο ναό που τα είχε αφήσει αλλά είχαν βρει τη θέση τους ανάμεσα στα αστέρια. Ο αστερισμός περιλαμβάνει 37 αστέρια ορατά με γυμνό μάτι, ενώ το αστέρι 42 είναι διπλό και ανακαλύφθηκε το 1827. Τα περισσότερα αστέρια αυτού του αστερισμού αποτελούν ένα μεγάλο ανοιχτό σμήνος με απόσταση από τη Γη 264 έτη φωτός.

Η Παρθένος και το σμήνος γαλαξιών

Η παρθένος είναι ένας αστερισμός που φαίνεται καλύτερα στα μέσα και τέλη της άνοιξης, είναι σε επιφάνεια ο δεύτερος μεγαλύτερος αστερισμός και κρύβει πλήθος αντικειμένων για παρατήρηση. Επιπλέον δύο βροχές διαττόντων έχουν φαινόμενη πηγή την παρθένο.

Ο αστερισμός έχει πολλές ερμηνείες ανάλογα με την εποχή και τον τόπο των παρατηρητών, στις περισσότερες περιπτώσεις όμως αναπαριστούσε μια γυναικεία μορφή που συχνά κρατούσε στα χέρια της αντικείμενα. Μια εκδοχή είναι πως αναπαριστά την Θεά Δίκη ενίοτε με φτερά, η οποία συσχετίζεται και με τον αστερισμό του Ζυγού, κατά μία άλλη εκδοχή είναι η θεά Δήμητρα και κρατά στο αριστερό της χέρι στάχια (εξού και το όνομα του άστρου Στάχυς), ενώ η πιο δημοφιλής εκδοχή θέλει τον αστερισμό να αναπαριστά στην κόρη της Περσεφόνη. Στον αστερισμό το λαμπρότερο άστρο είναι ο Στάχυς (στα λατινικά Spica) ένας μπλε γίγαντας με μέγεθος 1.04.

Η παρθένος αποτελεί σημαντικό αστερισμό για τους αστρονόμους καθώς κοντά της εντοπίζουμε μεγάλες και πολυπληθείς ομάδες γαλαξιών, οι οποίοι ονομάζονται σμήνος της παρθένου. Η γαλαξιακή μας ομάδα ονομάζεται τοπικό σμήνος και ανήκει στο σμήνος της παρθένου. Στο Τοπικό σμήνος ανήκουν επίσης ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, ο γαλαξίας του Τριγώνου και φυσικά οι δορυφόροι γαλαξίες όπως τα Νέφη του Μαγγελάνου. Μεγάλο μέρος των εν λόγω γαλαξιών θα βρει ο παρατηρητής και στην Κόμη Βερενίκης. Στην Παρθένο υπάρχουν πολλοί γαλαξίες συγκεντρωμένοι σε μια σχετικά μικρή περιοχή, αρκετοί είναι τόσο φωτεινοί που συμπεριλαμβάνονται στη λίστα Messier. Για να εντοπίσουμε αυτή τη περιοχή αρκεί να συνδέσουμε τον Βιντεμιατρίξ (το πέμπτο πιο λαμπρό άστρο της Παρθένου και πιο κοντινό στην Κόμη Βερενίκης) με τον Ντενεμπόλα (την «ουρά» του Λέοντα), το παραπάνω σμήνος βρίσκεται κοντά σε αυτή τη γραμμή. Για παράδειγμα ο σχετικά γνωστός Μ87 ή ο «Γαλαξίας Σομπρέρο» (Μ104) (ο οποίος βρίσκεται σε άλλη περιοχή του αστερισμού) και ο «Γαλαξίας μαύρο μάτι» (Μ64). Αξίζει όμως να ρίξουμε μια ματιά και σε αντικείμενα του ευρύτερου καταλόγου NGC για να απολαύσουμε αντικείμενα όπως τους «Γαλαξίες Μάτια» (NGC 4435&4438) και στη Kόμη Βερενίκης τον «Γαλαξία Βελόνα» (NGC 4565), ή τον εξίσου ενδιαφέρον «Γαλαξία Φάλαινα» (NGC 4631). Πέρα από τους γαλαξίες που αυξάνονται εκθετικά σε σχέση με τις ίντσες του τηλεσκοπίου μας, στην περιοχή υπάρχουν και μερικά σφαιρικά σμήνη που μπορούμε να παρατηρήσουμε στην ευρύτερη περιοχή των δύο αστερισμών. Ονομαστικά είναι τα Μ3, Μ5 και Μ53! O M87 είναι γνωστός για την έντονη εκπομπή του στα ραδιοκύματα και πρόσφατα, τον Απρίλιο του 2019, ήρθε στο προσκήνιο καθώς η μαύρη τρύπα στο κέντρο του έγινε η πρώτη φωτογραφημένη (First M87 Event Horizon Telescope Results). Στην παρθένο βρίσκεται επίσης και το quasar 3C 273, το πρώτο που ανακαλύφθηκε.

Βρείτε τον αστερισμό του Λέοντα όπως περιγράψαμε στο άρθρο του Μαρτίου: Από τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου στα ΒΑ που έχει το σχήμα κατσαρόλας ακολουθώντας νοητά την πορεία που δείχνουν οι αστέρες δ και γ της Μ. Άρκτου (κόκκινο χρώμα) μέχρι να φτάσετε στον Βασιλίσκο. Έπειτα ψάξτε για τους αστερισμούς της Κόμης και της Παρθένου.

Επίλογος

Κλείνοντας, θα θέλαμε να σας υπενθυμίσουμε ότι στο τέλος κάθε άρθρου υπάρχει φόρμα υποβολής σχολίων. Θα θέλαμε να αποκτήσουμε περισσότερη αλληλεπίδραση οπότε αν έχετε προτάσεις, σχόλια, ερωτήσεις ή απλά θέλετε να πείτε ένα «γεια», μη διστάσετε να γράψετε στη φόρμα σχολιασμού. Επίσης όπως πάντα μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί μας από τη φόρμα επικοινωνίας καθώς και στο email της ομάδας, .

Πηγές

• Συντάκτες της Βικιπαίδειας, «Κόμη Βερενίκης,» Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια, https://el.wikipedia.org/wiki/Κόμη_Βερενίκης
• Wikipedia contributors, «Meteoroid,» Wikipedia, The Free Encyclopedia, https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Meteoroid